Van bir dönem sahip olduğu potansiyelleri, yatırıma uygunluğu ve konumu itibariyle Türkiye’nin şu an lokomotifi olan bir çok ille rekabet edebilecekken yıl 2016’yı gösterdiğinde çok geride kaldık. Konya, Gaziantep, Kayseri bir dönemler kıyaslandıkları Van’ı açık ara geride bırakırken Van’a da Türkiye’nin son sıradaki illeri kıyaslanmak kaldı. DAKA’nın son paylaştığı veriler de bu geride kalmışlığın sebebini bir kez daha ortaya koydu.
Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA) Genel Sekreteri Emin Yaşar Demirci, 1980 ve özellikle de 1990 sonrasında bölgede yaşanan çatışmalı süreç nedeniyle kan kaybettiğini, Kayseri, Konya, Trabzon ve Gaziantep ile rekabet etmesi gerekirken Ağrı, Hakkâri, Bitlis gibi ekonomik anlamda geride olan illerle rekabet ettiğine dikkat çekti. Özellikle 1980 darbesinin ardından Van’ın ekonomisinin bıçak gibi kesildiğini ve 1990 sonrası artan terör olaylarıyla birlikte her geçen gün kan kaybederek çöküş yaşadığına vurgu yapan Demirci, terör saldırılarının Van’a büyük zararlar verdiğini dile getirdi. Son zamanlarda yol kesme olaylarının, şehir merkezlerinde patlayan bombalar, dağdaki savaşın şehre inerek sivil hayatı tehlikeye düşürmesi gibi nedenlerden kaynaklı büyük ölçekli firmaların yatırım amaçlı gelmelerine de engel olduğunu ifade eden Demirci, son olarak Bingöl Karlıova’da yaşanan yol kesme olayından dolayı İzmir Firmasının bölgeye yapacağı 10 milyon liralık yatırımın önünü kestiğine vurgu yaptı.
DEMİRCİ: 2016 YILI İÇİN MALİ DESTEK PROGRAMINA ÇIKMADIK
Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA) Genel Sekreteri Emin Yaşar Demirci Şehrivan’a yaptığı açıklama, DAKA’nın 2016 yılında mali destek programına çıkmadığını dile getirerek, “Biz ajanslar genellikle mali destek programlarıyla biliniriz. İşte hangi mali destek programlarına çıkacağız, ne tür mali destekler vereceğiz gibi. Mali destek programları bizim en önemli faaliyetimiz olmasa da ajansları görünür kılan mali destek programları. Bu yüzden bizim her zaman muhatap olduğumuz ilk soru “hangi mali destek programlarını verdiğimiz, vereceğimiz” üzerine oluyor. Bu seferki de istisna olmadı. Ajansımız 2016 yılında mali destek programına çıkmadı. Bu bilinçli bir tercihti. Çünkü 2014 ve 2015 yıllarında yüksek miktarlı hibe programlarına çıktık. Toplamda 50 milyon TL tutarında hibe programları. 2014 ve 2015’te biriken hükümlülüklerimiz vardı. 2015’te iki tane temel mali destek programımız vardı. Bunlar iki yılı kapsayan projelerdi. Bunlardan bir tanesi 24 ayı kapsayan küçük ölçekli altı yapı mali destek programıydı. Diğeri ise rekabetçiliğin geliştirilmesine yönelik bir mali destek programıydı. Bir diğeri de Hakkâri’yi özellikle ön plana alan küçük girişimcilere yönelik mali destek programımızdı. Elimizdeki kaynağın üzerinden bir kaynakla girdik. Çünkü bir sonraki yılda da sürecek faaliyetler olduğu için 2016 yılının bütçesini de kullanmış olduk. 2016 yılı bütçesinde elimizde 10 milyon lira gibi bir para kalmıştı. 10 milyon lira ile mali destek programına çıkmaktansa bir sonraki yılla birleştirerek çok daha güçlü mali destek programına çıkmayı tercih ettik. Bu yüzden de 2016 yılında mali destek programız olmadı.” İfadelerini kullandı.
10 MİLYONLUK YATIRIM YOL KESME OLAYINDAN KAYNAKLI UÇTU
2015 yılında girilen mali destek programlarının bir kısmının sonuçlanmak üzere olduğunu ifade eden Demirci, ortaya çıkacak olan projelerin Van’a yenilik katacağını söyledi. Demirci, “2015 yılında girmiş olduğumuz mali destek programlarımızın bir kısmı sonuçlanmak üzere. Kapanış raporları geliyor. Ortaya çıkan bu projeler buraya yenilik katacak projelerdir. Özellikle 2014 ve 2015 yıllarını birlikte düşünürsek biraz daha ölçeğini büyütmüş firmaların, dışarıya açık, rekabeti ön gören firmalara yönelik bir mali destek programımız vardı. Dışarıdan buraya sermayeyi çekmeye yönelik bir mali destek programıydı. Program tanıtımını ağırlıklı olarak bölge dışı illerde gerçekleştirdik. Büyük ilgi gördü. Büyük istihdam yaratacak ve nitelikli üretim gerçekleştirecek firmalardan başvurular aldık. İlgi vardı ama maalesef bölgede yaşananlardan dolayı, vaz geçenlerde çoktu. Mesela özellikle mali destek programımızdan sonra buraya ciddi olarak gelmeyi düşünen, vereceğimiz 2 milyonluk hibeye karşılık 10 milyonluk yatırım yapmayı taahhüt eden bir firma yol kesme olaylarından sonra yatırımdan vazgeçti ve Çorum’a gitti.” Dedi.
DEMİRCİ: BİR DAHA DA İKNA EDEMEDİK
Muş’a gelmeyi planlayan yatırımcının çok ciddi işlere imza attığına dikkat çeken Demirci, “Hazır giyim sektörünün önünü açacak bir firmaydı. Uluslararası bağlantıları çok güçlü olan bir firmaydı. Daha önce Mısır’da üretim yapan, orada yaşanan olaylardan dolayı Mısır’daki işletmelerini tasfiye etmiş ama diğer ülkelerdeki faaliyetlerini devam ettiren 10 milyon liralık yatırım taahhüttü ile geliyordu. Biz de hibe programı çerçevesinde 2 milyon liralık destek verecektik. Yüksek profilli bir yatırım olacaktı. Tanıtımını dahi yaptık diğer illerde. Burada ciddi istihdam yaratacak ve üretim yapacak firmalar geldi. Bu firmamızda bizden destek alıp ilave 8 milyon liralık da yatırım yapacaktı. Ancak o sıra Bingöl Karlıova’da yaşanan yol kesme olayından dolayı vazgeçtiler. Ve bir daha da ikna edemedik. 6’ıncı bölge teşviklerini almak istiyordu, işçi teşvikini almak istiyordu, işveren desteklerini almak istiyordu ve üstelik karlı bir yatırımdı. Ama 3’üncü bölge teşviki ile yetindi. Üstelik 3’üncü bölge ile 6’ıncı bölge teşvikleri arasında nerdeyse beş kat fark var. Bu bölgeler arasında yapılan yatırım farklarına bakılınca 6’ıncı bölge yatırımın 3’üncü bölge yatırımından beş kat daha fazla getirisi var.” Şeklinde konuştu.
“YAŞANAN OLUMSUZLUK AKSAMA YARATTI”
2014 ve 2015’te izlenen politika ile normal şartlar altında hibe alanların teşvike başvuramadığına değinen Demirci, “Biz işletme başvuru sahibine gelin bizden hibe alın diyoruz. Ama sizin önünüzde birde büyüme projeksiyonunuz olsun. Gelin bizden hibe alın, projenin dışında da büyüme stratejiniz olsun, onu da teşvike bağlayın ve ancak biz o şekilde size destek verelim diyoruz. Bu bahsettiğimiz İzmir firma ilave 6 milyon ile başvuru yaptı. 2 milyon lira da teşvik alacaktı. Toplamda 10 milyon lira yatırım yapacaktı. Ancak o firma Çorum’u tercih etti yaşanan olaylardan dolayı. Diğer firmalarında süreçleri aksadı. Şu anda burada deneme üretim yapan bir firma var. Şuanda 60 kişi ile üretim yapması gerekiyordu ancak yaşanan olumsuzluklar işin başlamasında da aksama yarattı.” İfadelerini kullandı.
DEMİRCİ: VAN 1990’DAN SONRA KAN KAYBETMEYE BAŞLADI
Demirci konuşmasının devamında şöyle konuştu: “Şu anda bölgemizde milyonlarca TL’lik yatırımı engelleyen, önünü kapayan bir terör sorunu var. Sorunun daha iyi anlaşılması için biraz geriye gidelim. 1970’li yıllarla mukayese ettiğimiz vakit eğer Van 1970’li yıllardaki kapasitesini kullanıyor olsaydı ve 1970’li yıllardaki dinamiklerini devam ettiriyor olsaydı bugün biz Van’ı Ağrı, Hakkâri ile birlikte değil Kayseri, Konya, Trabzon ve Antep ile kıyaslıyor olacaktık. Ve hatta 1980 sonrası için konuşursak Van için saat geriye akmaya başladı. Van 1980 yılına kadar Türkiye’nin en hızlı büyüyen 10 ili arasındaydı. Ama 1980 sonrasında önce yavaşladı. Özelikle de 1990 sonrasında terörün artması ile birlikte Van kan kaybetmeye başladı. Bunu nerden görüyoruz derseniz nüfus hareketliliğinden görüyoruz, insanlar buraları terk etmeye başladı. Her yıl net göç ortalaması eksi 6 olarak gerçekleşiyor. Ve geldiğimiz nokta, 2015 nüfus sayımlarında ortaya çıkan tablo Van Türkiye’nin en fazla göç veren ikinci ili oldu. Net göç oranı olarak anlatıyorum toplam göçe miktarı olarak değil. Gelen insan ile giden insan arasındaki net göç farkı eksilerde ve bu oran 2015 yılında eksi yüzde 16’ya çıktı.”
“GÖÇ EDEN İNSAN BECERİSİNİ DE GÖTÜRÜYOR”
Van’ın Türkiye’nin yüksek doğurganlığı olan dördüncü ili olduğuna vurgu yapan Demirci, Van’dan göç eden kesimin genellikle nitelikli kesim olduğunu belirtti. Demirci, “Eli iş tutan kesim gidiyor. Göç eden insan yanında becerilerini götürüyor. Van sermayesini ve nitelikli insanını kaybediyor. Bu çok parlak bir durum değil. Bunun en büyük sebebi 2014 yılında yaşadığımız 6-7 Ekim olayları. O olayların yaşandığı süreçte ve sonrasındaki 4 aylık süre zarfında Van’da 1 buçuk milyar sermaye gitti. Bu devam ediyor daha. Biz yatırım yapın dediğimiz insanların 4-5 katı buradan gidiyor. Bu halende devam ediyor. Bunu sadece Van için söylemek istemem, bu bütün bölge için geçerli. Ajans ölçeğinde olan bölge için geçerli. Muş’ta, Bitlis’te, Hakkâri’de nüfus kaybediyor. Ve bu giden nüfusu doğurganlıkla telafi ediliyor.” İfadelerine yer verdi.
KALKINMA BAKANI LÜTFİ ELVAN GELECEK
Demirci şöyle konuştu: “Son 35 yılın özeti şudur: Van Kayseri, Konya, Trabzon ve Antep’le birlikte anılması gerekirken Van şu anda Ağrı’yla, Hakkâri ile birlikte anılıyor. Bunca potansiyele, dinamiğe rağmen yerinde saydık. Eğer biz o dinamiği korumuş olsaydık Kayseri’den Konya’dan çok daha ileri düzeyde bir il olarak anılabilecektik. Biz o dinamiği devam ettirebilseydik o illere göre çok daha fazla ihracat yapan bir il olabilirdik. Dedim ya Van 1980’den bu yana çok şey kaybetti. Maliyeti çok yüksek. Fakat her şeye rağmen umudumuzu devam ettiriyoruz. Biz dışarıya gelin yatırım yapın diyoruz. Karşılık da buluyoruz. Evet, bir tekstil kentimiz var. Yaklaşık olarak 800 kişi orada istihdam ediliyor. Devam eden yatırımlarla yılsonuna kadar bu sayı 1200’e ulaşacak. Şu ana 8 fabrikamız orada faal olarak çalışıyor. 8 farklı şirket orada insanları istihdam ediyor. 4 tane şirketimizde ekipmanlarını kurmak üzere. Tekstil kentin işleri tamamen bittiğinde orada 3 bin 500 kişi çalıştırılacak. Genişleme alanıyla birlikte bu rakam 7 bine kadar çıkacak. Ve bunlar bizim için büyük imkânlar. Ve bunlar hep geleceğe neden umutla bakmamız gerektiğini gösteren göstergeler. Her şeye rağmen Van’ın şansı çok yüksek. Çünkü çok ciddi bir irade var. Ciddi bir teşvik var bölgemize. Önümüzdeki hafta Kalkınma Bakanımız Sayın Lütfü Elvan buraya gelecek. Cazibe merkezleriyle ilgili Van’da özel bir toplantı yapacak. Detayını bilmiyoruz. Ama ana hatlarını biliyoruz. O da var olan teşviklerin üzerine ciddi desteklerin geleceği.”
“EN BÜYÜK DERDİMİZ 35 YIL İÇERİSİNDE KAYBETTİĞİMİZİ 6-7 YIL İÇERİSİNDE NASIL KAZANACAĞIMIZDIR”
Kalkınma bakanının katılacağı toplantıda uzun vadeli kredilendirme sistemleri ve daha birçok ciddi konunun konuşulacağını dile getiren Demirci “Uzun vadeli kredilendirme sistemleri ve daha birçok konu hakkında ciddi destekler konuşulacak. Bu destekler ile birlikte anahtar teslim fabrikalar kurulacak. Bunlar olağanüstü desteklerdir. Bu şartlar altında girişimci olmamak için bir sebep yoktur. Birazcık soluklanmamız gerekiyor. Birazcık hayatın normal seyrine dönmesi gerekiyor. Gündelik kavgaların ve tartışmaların dışında Van’ın geleceğini düşünmemiz gerekiyor. Bölgenin geleceğini düşünmemiz gerekiyor. Kaybettiğimizi son 35 yılı telafi etmemiz gerekiyor. Bizim en büyük derdimiz bizim 35 yıl içerisinde kaybettiğimizi 6-7 yıl içerisinde nasıl geri kazanacağımızdır.” Diye konuştu.
ŞEHRİVAN ÖZEL: MERAL YILDIZ
FOTOĞRAF: MENDUH ÇALIŞKAN
