Son bir kaç yıldır iyiden iyiye kendini htiren ekonomik kriz Van’da piyasayı iyice durma noktasına getirdi. Krizle birlikte ödenemeyen krediler, biriken vergiler ve diğer borçlar nedeniyle Van’da esnaf kira bile ödeyemez oldu. Kentte piyasanın üzerindeki ölü toprağı büyük küçük tüm işletmelerin derdine dert katıyor.
Van’da 2000 yılında belediye başkanlığı yapan Aydın Talay döneminde yapımı tamamlanan yeraltı çarşısı ismi değişti, onarıldı ancak gelinen nokta yine aynı. Çarşı esnafı hala ekonomik krizle mücadele ediyor. Yılını belli dönemlerinde Van’a akın eden İranlıların piyasayı canlandırması onların yüzünü güldüren tek neden olarak görülüyor. 2013 yılında başlayan barış sürecinde ekonomik olarak ilerleme kaydettiklerini belirten esnaf, ancak geçtiğimiz yıl sürecin bitmesi ve çatışmalı sürecin yeniden başlaması ile bir ekonomik olarak gerileme yaşadıklarını ifade ettiler. Şehrivan Gazetesi olarak her zaman yaptığımız gibi yine esnafın derdini dinlemek üzere kapılarını çaldık. Her çaldığımız kapının ardında onlarca sıkıntının gizlendiğine şahit olduk. Her gittiğimiz esnaf savaş ortamından dolayı güvende olmadıklarından dert yanarken, ne zaman, nerede bir bombanın patlayacağı korkusu işlerine geldiklerini belirtti. Ancak korkuya rağmen evlerine ekmek parası götürmek için çalışmak zorunda olduklarına da vurgu yapıldı.
DEMİR: SÜREKLİ BİR KORKU HALİ VAR
Yeraltı Çarşısı esnafından Leyla Demir, Doğu ve Güneydoğu’da zor şartlar altında çalıştıklarını ifade ederek, “Çok fazla sıkıntı yaşıyoruz. Özellikle ekonomik olarak sıkıntı yaşıyoruz. 2013 yılında barış süreci vardı çok huzurluyduk. Ama barış süreci bitince işlerimizde de kötüye gitmeye başladık.” Dedi. Bölgenin şartlarından kaynaklı yatırımın yapılmadığında yakınan Demir, 2011 yılında yaşanan depreminde ekonomik olarak hala etkilerinin sürdüğünü belirtti. Demir, “Sürekli bir korku hali var. Özellikle Beşyol’da çok fazla bu sıkıntı var. Ne zaman nerde ne olacağını kestiremiyoruz. Sürekli bir bomba patlayacak korkusu ile yaşıyoruz. Hep olay çıkacak, kepenkler kapanacak korkusu var bizde. Bunlardan da ziyade işçiler olarak da sıkıntı yaşıyoruz. Az bir para karşılığında 12 saati aşkın bir çalışma süremiz var ve asgari bile alamıyoruz. Batıya gidin bakın, 6-7 saat çalışma süresi var ve en az asgari ücret alınıyor.” Diye belirtti. Yılın belli dönemlerinde özellikle de Nevruzda Van’a akın eden İranlıların piyasayı canlandırdığını kaydeden Demir, İranlıların azda olsa bellerini doğrultmayı sağladığına dikkat çekti.
BAYKAL: BARIŞ SÜRECİNDE HER ŞEY ÇOK GÜZELDİ
Yine çarşı esnafından kerem Baykal’da Van’da işsizliğin çok fazla olduğuna dikkat çekti. Depremden bu yana ödenemeyen vergilerin yapılandırmasın konusuna değinen Baykal, yapılandırmadan yararlanamadıklarını belirtti. Ekonomik olarak en büyük sıkıntıyı yaşamalarının nedenini savaş ortamından kaynaklandığını belirten Baykal, “Barış sürecinde her şey çok güzeldi. Ama süreç bitti her şeyde alt üst oldu. Savaşın bizim üzerimizde çok büyük bir etkisi oldu. Eskiden rahat ve huzurluyduk istediğimiz gibi rahat dolaşabiliyorduk ama şimdi hiç öyle bir şey kalmadı.” Dedi. İranlıların ekonomik olarak canlanmaları için büyük bir etki yarattığına dikkat çeken Baykal, sınır kapılarının sürekli açık olmasının kendileri açısından çok büyük bir önem arz ettiğini belirtti.
“KAPILAR KAPANINCA BİZDE İFLASIN EŞİĞİNE GELİYORUZ”
Yeraltı çarşısında esnaflık yapan M.U ise ekonomik sıkıntılardan dert yanarken, son süreçte ekonomik olarak bir daralmaya gittiklerinin altını çizdi. M.U. “Piyasa çok durgun. Ödemelerde sıkıntı yaşıyoruz. Çekleri almakta sıkıntı yaşıyoruz. Barış sürecinde her şey güllük gülistanlıktı. Çok iyi kazanıyorduk. Ancak süreç bitti işler de durdu.” Dedi. İranlıların ekonomik olarak çok büyük etki yarattığını belirten M.U. “İranlılar ekonomik olarak bizi kalkındırıyor. Kapı açık olduğunda çok iyiyiz ve çok iyi kazanıyoruz. Ancak bazı zamanlarda kapılar kapanınca bizde iflasın eşiğine geliyoruz. O yüzden bizim için özelliklede Kapıköy çok önemli bir yere sahip. Kapının kapanmaması şart. Hatta dada da canlandırılması gerekiyor.” İfadelerine yer verdi.
PARLAK: ÇARŞIYA ÇIKAMAZ OLDUK
Çarşının esnaflarından Hülya Parlak’ta daha çok huzurun olmamasından dert yandı. Parlak, “İş yok, yaşanan olayların etkisi çok fazla var. Zor zamanlarda ödeme yapamıyoruz. İranlılar da olmasa ne yaparız bilemiyoruz. Ama onlarda büyük alışveriş merkezlerini tercih ediyor. Sonra bizim çok fazla borcumuz var. Dolar zaten aldı başını aldı gidiyor. İranlıların da bir yerde gelmeye korkuyor. Çünkü güven sıkıntısı yaşıyorlar. Çarşıya çıkamaz olduk. Hep bir yerde bomba patlayacak korkusu var.” Şeklinde konuştu.
BAYKAL: NE ZAMAN NEREDE NE YAŞANACAĞINI KESTİREMİYORUZ
Umut Baykal ise sıkıntılarını şu ifadelerle dile getirdi: “İş yok her şeyden önce. Yaşanan savaş ortamı esnafı zor duruma düşürdü. Olayların etkisi çok büyük. İranlıların etkisi üzerimizde çok fazla var. Ekonomimiz az olsa onların sayesinde canlanıyor. Hep bir korkuyla yaşar olduk. Sürekli toplumdan uzaklaşmaya başladık. Bunun nedeni ise yaşanan olaylar. Çünkü ne zaman nerede ne yaşanacağını kestiremiyoruz.” Dedi.
KILIÇ: PASAJDAKİ EKONOMİK SIKINTI BÖLGEDE OLAN SAVAŞTAN KAYNAKLANIYOR
Son olarak konuşan çarşı esnafından Hüseyin Kılıç da yaşanan sıkıntılardan dolayı ekonomik olarak büyük sıkıntı yaşadıklarını belirterek, “Pasajdaki ekonomik sıkıntı genel anlamıyla bölgede olan savaştan kaynaklanıyor diyebiliriz. Altın ve dolardaki yükselişten de kaynaklanıyor diyebiliriz. Ama bizim pasaj olarak en büyük sıkıntımız belediyeden kaynaklanıyor. Defalarca gitmemize rağmen çözüm üretilemedi. Buranın ihaleye verilip tadilat edilmesi için önceden bizden yüklü miktarda para alındı. Ama bunun karşılığında yapılan iş işin ciddiyetinde olmadan yapıldı. Ama değişen bir şey olmadı bizim için. Biz esnaf olarak havalandırma sistemini kendi imkânlarımızla yaptık. Çünkü gerçekte biz burada duramıyorduk.” Şeklinde konuştu.
“BÜTÜN ESNAF OLARAK ÇOK MUSTARİBİZ”
Yeraltı çarşısının Van Büyükşehir Belediyesine ait olduğunu dile getiren Kılıç, “Burası belediyeye ait bir yer ama burayla en az ilgilenen yine belediye oldu. Biz gerçekten mustaribiz. Belediyeye gitmemize rağmen bizi ciddiye alan bir yetkili bir türlü bulamadık. Her gittiğimizde başkan burada değil denildi. Bundan bir ay önce ittik Bekir Başkan orada olmasına rağmen başkanın burada olmadığını söylediler. Başkan arka kapıdan çıkıp gitti. Sırf bizimle yüz yüze gelmemek için çıkıp gitti. Bir başkana yakışmayacak hareketlerdi bunlar. Hep bir slogan vardır. Her şey halk için olsun diye ama en az halka eğildiğini belirtebiliriz. Kendisi için demesek bile ya çevresi öyle yaptı ya da ona iş yaptırmayan böyle bir duruma sebep oldu bilmeyiz. Bütün esnaf olarak çok mustaribiz. Bilmiyoruz artık siyasi kimlikten dolayı mı yoksa değil mi? Bazı arkadaşlarımız var sıkıntılarını dile getirmekte bile sıkıntı yaşıyor. Pasajın özellikle son zamanlarda yaşadığı ekonomik problemler aldı başını gidiyor.” İfadelerine yer verdi.
KILIÇ: VAN ÜRETEN DEĞİL TÜKETEN BİR TOPLUMDUR
Kılıç şu ifadelere yer verdi: “Ekonomik olarak büyük sıkıntılar zaten yaşıyoruz. Depremin etkileri devam ediyor hala. Üstüne bir savaş ortamı eklendi. Van zaten yapısı gereği üreten değil tüketen bir toplumdur. Bizim asıl kazancımız sınır kapılarından gelen mallardır. Kapıköy bu konuda çok fazla etkili oluyor diyebiliriz. Kapı kapandığında yaşadığımız sıkıntının haddi hesabı yok. Hüseyin Çelik döneminde Kapıköy oldukça iyi kazandırıyordu. Çok ciddi bir para döngüsü vardı burada. Sınır kapıları kapanınca da Van ekonomik sıkıntı ile yüz yüze gelmeye başladı. Özellikle son 2 yıldır büyük sıkıntı yaşar olduk.”
“BİZ ARTIK DAHA FAZLA KAZANMANIN DERDİNDE DEĞİLİZ”
Sadece günlük kazançlarının peşinde olduklarını kaydeden Kılıç, “Biz artık daha fazla kazanmanın derdinde değiliz. Sadece günlük kazancımızın çıkmasının peşine düştük. Kazancımız zaten çok az. Üstüne üstlük birde çok fazla kira ödüyoruz. Çok ciddi bir dar boğazdayız ve büyük bir ekonomik sıkıntı yaşıyoruz. Her sektörde çok ciddi sıkıntılar var. Son birkaç yıl içerisinde kapatılan esnaf sayısına baktığınızda Van’ın ne denli bir dar boğazda olduğunu göreceksiniz. Göç olayı bu esnafın kepenk kapatmasında çok etkili oluyor. Van’ın iş adamlarının birçoğu yaşanan savaş ortamından kaynaklı, Van’da gelir getiren kapıların kapanmasından kaynaklı bırakıp gidiyorlar. Parası olanlar gitti, bizim gibi sadece geçim derdine düşen küçük esnafta kaldı. Allah sonumuzu hayır etsin diyoruz. Böyle gitse yavaş yavaş hepsi de gidecek gibi görünüyor.” Dedi.
KILIÇ: ARTIK UMUT EDECEK BİR IŞIĞIMIZ KALMADI
2013 yılında başlatılan çözüm süreci ile birlikte Van’ın önemli bir kalkınma hamlesi yaptığını ifade eden Kılıç, geçtiğimiz yıl biten süreçten kaynaklı Van’ın bir anda büyük bir düşüş yaşadığına şahit olduklarını belirtti. Kılıç, “Bu ekonomik krizi sadece 2013’e bağlamamak lazım. Bu kriz savaş başladığı günden bu yana var zaten. Her geçen yıl bir önceki yılı aratır hale geldi. Gelecek yıl bu yılı arayacağız. Artık umut edecek bir ışığımız kalmadı. Bir dokun bin ah işit durumdayız. Siyasal durumda, ekonomik anlamda sıkıntıdayız. Bu da doğal olarak sosyal ilişkilerimizi etkiliyor. Toplumun hali zaten ortadadır.” Diye belirtti.
ŞEHRİVAN ÖZEL: MERAL YILDIZ
FOTOĞRAF: MERAL YILDIZ
