ŞEHRİVAN ÖZEL: MERAL YILDIZ- Kilometrelerce yürüyüp sınır boylarından Türkiye’ye kaçak olarak giriş yapıyorlar... Ya da kendilerini türlü yollarla yurda sokan kaçakçıların ellerine kendilerini teslim ediyorlar... Ülkeye girdikten sonra da yine yollara düşün çoluk çocuk binlerce kilometre yol yürüyorlar. Son dönemlerde Suriye ve diğer illerden büyük göç alan Türkiye’nin ve Van’ın yeni göçmen dalgasını bu kez de Afgan göçmenler oluşturuyor. Van, Ağrı gibi illerden yurda girip Türkiye’nin bir çok kentine doğru umut yolculuğuna koşan göçmenler operasyonlarla durdurulurken İl Göç İdaresi eliyle işlemleri tamamlanıp geri gönderiliyor. Umut yolculuğuna çıkan göçmenlerin Van ve diğer kentlerdeki hikayesi sürerken bu göçü, sebeplerini ve diğer boyutlarını akademisyenler Şehrivan’a anlattı. Afganların en çok göç ettiği kentler arasında Van’ın ilk sıra olduğunu belirten akademisyenler bu konuda tedbirlerin artırılması ve bazı önlemlerin alınması gerektiğinin altını çizdi.
İran üzerinden Türkiye'ye ulaşan Afgan göçmen sayısı özellikle 2018 yılında arttı. Göçmenler çoğu zaman yürüyerek, Iğdır, Ağrı, Van üzerinden Türkiye'ye geçiyor. Ülkelerindeki savaş ve ekonomik sıkıntılarından dolayı sıklıkla Avrupa’ya geçmek için zorlu yollardan geçen göçmenler, zaman zaman tacirlerin elinde paralarından oluyor. Geneli kaçak yollarla giriş yapan göçmenler, kaçakçıların elinde zor şartlar altında umut yolculuğunu sürdürüyor. Çoğu zaman bütün paralarına el konulmasına rağmen yine de umut yolculuğundan vazgeçmeyen göçmenler Türkiye üzerinden Avrupa’ya geçmek için uğraşıyor. Özellikle İran üzerinden ülkeye giriş yapan göçmenler sınır il olan Van en çok uğradıkları noktalardan bir tanesi. Son birkaç ayda sıklıkla göçmen kaçakçıların emniyet ve jandarma güçlerince yakalandığı ise gündemden düşmüyor. Hemen hemen her gün göçmen kaçakçılığı haberleri servis edilirken, düzensiz göçmenlerin göçmen kaçakçıları tarafından ne şartlar altında barındırıldığı ise gözler önüne seriliyor.
GÖÇÜN SEBEPLERİ SAYMAKLA BİTMEZ
Özellikle son bir yılda artan göçle ilgili Şehrivan’a açıklama yapan Van YYÜ Sosyoloji Bölümü hocalarından Doç. Dr. Suat Parin, uluslararası göçün birçok boyutunun olduğuna dikkat çekerek, “Genel anlamda göçün bir itici ve çekici sebepleri var. Özellikle baktığımızda dünya genelinde sosyo-ekonomik yüzeyi daha düşük, iç çatışmaların çok yoğun olduğu, insanların orta ve uzun vadede yaşamayı çok planlamadığı bölgelerden hayatlarını kurtarabilecekleri bir umut olarak hayatlarını taşıyabilecekleri yerlere ilişkin göçlerin olduğunu söyleyebiliriz.” Dedi.
PARİN: SOSYO-EKONOMİK SORUNLARDAN DOLAYI GÖÇ EDİYORLAR
Parin: “Afganistan üzerinden konuşacak olursak Türkiye ve İran’ın sürekli olarak Afgan göçüne maruz kaldığını görüyoruz. Dolayısıyla şunu görüyoruz istikrarın olduğu bir ülkeye bu anlamda göçün yoğunlaştığını söyleyebiliriz. Bunun dışında tabi Türkiye bir geçiş bölgesi olarak kullanmak isteyen göçmenler de var. Sonuçta burayı bir ara bölge olarak değerlendirip Amerika’ya geçmek isteyen göçmenlerin olduğunu söyleyebiliriz. Yani özellikle şunu söylemek mümkün ülkelerin siyasal ekonomik toplumsal yapısının artık barındıramadığı ya da insanların artık rahat nefes alamadığı yerlerde görece daha huzurlu görece daha sosyo-ekonomik açısından bu bölgelere uluslararası göçün en önemli sebeplerinden biride bu.” İfadelerini kullandı.
TÜRKİYE CAZİP ÜLKELER ARASINA GİRDİ
Göçün ikinci sebeplerinden biri Türkiye’nin göçmene ve göçe ilişkin algısının yumuşak olmasından kaynaklandığını ifade eden Parin: “Yani bugün itibariyle yaklaşık 3-3 buçuk milyon Suriyeli burada çok istisnai durumlar dışından hayatlarını rahat devam ettirebiliyorsa bu göçe hazırlanmış bireyleri de bu anlamda cezbetmekte. Suriyelilere orda rahat yaşıyorsa vatandaşlık alıyorsa bir Afgan niye ben gitmeyeyim diyor ya da orta doğunun başka bir ülkesinden insanlar ben niye gitmeyeyim diyor. Bu açıdan Türkiye’nin göçmene bakış açısındaki o olumlu atmosferin çok önemli olduğunu söyleyebiliriz aynı zamanda göçe çok olumlu bakıyoruz bide gerçekten buraya geldiklerinde içinde bulundukları ülkenin şartlarını daha iyi şartlarla karşılaşıyorlar. Daha olumsuz şartlarla karşılaşanda var ama genel baktığımızda çok iyi şartlar içinde yaşadıklarını söyleyebiliriz.” Şeklinde konuştu.
ETİK İHLALİ YAPILIYOR
Bu uluslararası göç ya da insan kaçakçılığı diye ifade edilen sorunun bölgenin en forven sektör oluğunu kaydeden Parin, “Kayıt dışı ekonomi dediğimiz bir kalem yani insanlar içinde bulundukları ülkenin dışına çıkabilmek için bütün menkul ya da gayrimenkul seferber etmeye hazır bir insanlar var. Bir Afganlıya ‘Sizi ben Yunanistan’a götüreceğim’ deyin işte bu umudu verin o içinde bulunduğu şartlar itibariyle bütün ekonomik sermayesini bu yolda harcamaya hazırdır. Dolayısıyla ben burada bu insanların bulunduğu durumdan yararlanmaya çalıştığı insanların bir etik ihlali yaptığını düşünüyorum. Yani nasıl olsa çaresiz bu bunları her şekilde kullanabiliriz anlayışı var. Bu anlayışı bizim gerçekten birazcık birleşmiş milletler göç temsilciliği olabilir. İşte yereldeki yerel basın aracılığıyla olabilir, araştırma merkezi aracılığıyla olabilir. Bu konuda halkı bilinçlendirmekte fayda var.” Dedi.
BİR TAKIM PROJELER ŞART
Parin konuşmasını şu ifadelerle sürdürdü: “Diğer taraftan da göçmenlere şunu çok açık bir şekilde ifade etmek gerekirse Afganistan’dan kalkan her kişi Almanya’da İngiltere’de bir hayat bulmuyor. Yani onlara bir takım örnekler var yakın akraba tanıdıklardan oradan çıkıp uluslararası oraya çok rahat yerleşen örnekler var. Fakat bence Türkiye’nin bu göç idaresiyle birlikte daha kurumsal bir politika oluşmaya başladı. Biraz ülke dışında bu göçün ne kadar zor olduğu ne kadar insanı olumsuz etkileyen bir süreç olduğuna ilişkin hem ulusal hem de uluslararası kamunun bir takım projeler yapması lazım. Spotlar hazırlanması lazım insanlar sunu farkına varması lazım bütün insanların göçü engellemek amacıyla uluslararası toplumun bu anlamda göç başlamadan değerlendirmesini düşünüyorum.”
DENİZ: GÖÇÜN ÇOK FAZLA SEBEBİ VAR
Şehrivan Gazetesine açıklamalarda bulunan Van YYÜ Coğrafya Bölümü hocalarından Prof. Dr. Orhan Deniz, Afganistan’dan Türkiye’ye yönelik artan göçün birçok nedeninin olduğunu vurgulayarak, “Bunlardan en önemli 2 tanesini söyleyebiliriz. Birisi Afganistan’daki koşulların giderek ağırlaşması. Hem ekonomik anlamda hem de siyasi olarak ortaya çıkan durum Afganistan’daki insanların mümkün olduğu kadar Afganistan’ın dışında kendilerince daha rahat edebileceği daha güvende hissedebilecekleri yer arayışında olmaları. Bir diğer sebepte Afganistan’daki savaş koşulları nedeniyle ekonominin neredeyse çökmüş olması. İşsizlik, hayat koşullarının ağırlaşması yani bir nevi ekonomik anlamda zorlanan insanların yene refah toplumlarına erişmek için kullandıkları güzergâhlardan bir tanesi Türkiye.” Dedi.
TÜRKİYE ALTERNATİF ÜLKE OLARAK GÖRÜLÜYOR
Avrupa’ya gitmek isteyen göçmenlerin İran üzerinden Türkiye, Türkiye üzerinden de Avrupa’ya geçtiğini ifade eden Deniz, “Son yıllarda şöyle bir durumda var. Afgan göçmenlerinin Van’daki yoğunluklarının artmasının sebebi özellikle Suriyelilerin Türkiye’de yoğun olarak bulunması ve basında bunlara yönelik yapılan yardımlar, onların yaşam koşulları dünyanın diğer bölgelerindeki mültecilere sağlanan imkanların sunulmuş olması önemli bir etken. Burası bir nevi Afganları cezbediyor. Yani Türkiye geçmişte transit bir ülkeyken Afganlar içinde Türkiye üzerinden Avrupa’ya gitmeye çalışanlar bugün Avrupa’da ırkçılık ve İslami fobinin de artmış olmasıyla artık Avrupa’ya gitmekte zorlanan Afgan göçmenlerin hedef olarak belirledikleri ülkelerden biriside Türkiye olduğunu görüyoruz.” Şeklinde konuştu.
“YIĞILMA EN ÇOK VAN’DA OLUYOR”
Türkiye’nin nispetten Avrupa’ya göre biraz daha refah düzeyi düşük ama bölgesinde orta doğu ülkeleri içerisinde hem ekonomik anlamda hem siyasal güvenlik anlamda daha iyi bir ülke olması nedeniyle Afgan göçmenlerin Avrupa’ya gitme yerine Türkiye’yi tercih ettiklerini söyleyen Deniz, “Bir başka sebep aslında İran’daki koşullarda bunda etkili oluyor. İran’ın yönlendirici politikasında rolü var. Afgan göçmenlerin artmasında en çok Afgan göçmen barındıran ülkelerde biride İran. zaten İran ekonomisi kötüye gidiyor. Bir nevi Afganların kendi ülkelerinde dışarıya göndermek için teşvik ediyorlar. Geçen yıl daha bariz bir politika vardı. özellikle Almanya başbakanı sekiz yüz bin civarında mülteci kabul edeceğine yönelik yaptığı açıklamanın ardından İran’daki Afganların İran’dan yönlendirmesiyle Avrupa’ya gitmeye çalışması harekete geçince Avrupa’ya gidemeyen Türkiye’de kalıyor. Ve haliyle de yığılma en çok Van’da oluyor. Bunun sebebi de ülkeye girişinde en fazla yapıldığı yer sınır ili olması.” Dedi.
“EN ÇOK AFGANLARIN BULUNDUĞU İLLERİN BAŞINDA BUGÜN VAN GELİYOR”
Deniz, “Ayrıca burası büyük şehir imkanlarına nispeten daha iyi. Buraya geliyorlar ve buradan da Avrupa’ya gitmeye çalışan veya sığınma başvurusunda bulunanlar ülkelerine tekrar güvenlik nedeniyle dönmek istemeyenler sığınma başvurusunda bulunuyor ve burada kapasite yeterli olmadığı için belli bir sayıdan sonra bunlar serbest ikamete tabi tutuluyor. Serbest ikamete tabi tutulanlarda dolayısıyla Türkiye’nin diğer bölgelerine gitmektense belli bir süre burada kalıyor ondan sonra burada yığılmaya bağlı olarak Türkiye’nin diğer illerine dağıtım söz konusu oluyor. En çok Afganların bulunduğu illerin başında bugün Van geliyor. Geçmişte de böyleydi bugünde böyle gelecekte de bu böyle olacak. Afgan mültecilerin Van’da yoğunluk kazanmasının sebeplerinden bir tanesi de dil ve kültür olarak burayı biraz daha kendilerine yakın hmeleri. Bugün İzmir yada Marmara bölgesine ya da Akdeniz Bölgesindeki kültürel olarak buraya uzak kentlerde tutulmaları daha zor oluyor. Bu da önemli bir etken.” Diye belirtti.
VAN ÖNEMLİ DURAKLARINDAN BİRİ HALİNE GELİYOR
Deniz son olarak şunları söyledi: “Göçmenlere şu da söylenebilir daha önce yıllardır Türkiye’ye gelen ya da Türkiye üzerinden Avrupa’ya gitmeye çalışan Afganların önemli durakları Van olduğu için Van Afganlar açısından bilinen bir kent. Bilinmeyen bir yer değil. Afganlarda bilinen yerleri tercih ediyor. Bilinen güzergâhlarda üzerinden başka şehirlere, Avrupa’ya gitmeye çalışıyorlar. Burada uzun süre kaldıkları için toplumu tanıyor, şehri tanıyor, konaklama alanlarını az çok biliyor. Daha önce kalan göçmenler batıya gittiği zaman onun yerine yenilerle doldura biliyor. Kısacası Van önemli duraklarından biri haline geliyor.” Dedi.
SAYI HER GEÇEN GÜN ARTIYOR
İltica ve Göç Araştırma Merkezi Başkanı Metin Çorabatır son bir yılda İran üzerinden Türkiye'ye giriş yapan Afganların sayısının 20 bini bulduğunu ve göçmenlerin çoğunun İran'da yaşayanlardan çok doğrudan Afganistan üzerinden geçen yeni göçmen dalgası olduğunu söyledi. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) verilerine göre Mart ayı sonu ile Türkiye'de UNHCR’a kayıt yaptıran Afgan sığınmacı ve mültecilerin sayısı 169,919. Türkiye'de kayıtlı Suriyelilerin sayısı 3,5 milyon, diğer ülkelerden Türkiye'ye sığınanların toplam sayısı da 365 bin. Afganlar, Türkiye'de Suriyelilerden sonra kayıtlı resmi sayı olarak en büyük ikinci göçmen grubu. Dünya genelinde UNHCR’a kayıtlı Afgan mülteci sayısı da 2,5 milyon.
GÖÇÜN NEDENLERİ
İltica ve Göç Araştırma Merkezi Başkanı Çorabatır, "Afganistan'da insanlar işsiz, fakirleşme artıyor, temel ihtiyaçların karşılanmasında güçlük çekiyorlar. Halkın da mevcut Afgan hükümetine karşı güveni azalıyor. İnsanların ümidi hem siyasi olarak hem de ekonomik olarak azalıyor" diyor. Asya ülkelerinde toplumsal kalkınmayla ilgili araştırmalar yapan sivil toplu kuruluşu The Asia Foundation'ın (Asya Vakfı) 2017 verileri, ülkedeki memnuniyetsizliği ve göçün sebeplerini ortaya koyuyor. Vakfın yaptığı ankete göre 2017 yılında fırsat bulunması durumunda ülkeyi terk edebileceklerini söyleyenlerin oranı bir önceki yıla oranla yaklaşık yüzde 9 artarak yüzde 38,8 oldu. Bu oran, Afgan tarihinde en yüksek ikinci oran olarak kayda geçti.
,
YAZ AYLARINDA GÖÇ ARTIYOR
Araştırmaya göre ülkeyi terk edenlerin birinci sebebi ülke içindeki güvensizlik, DAİŞ ile Taliban'ın saldırıyla oluşan şiddet ortamı. Araştırmaya katılanların yüzde 54.5'i de ülkeyi terk etme istekleri olarak işsizliği gösteriyor. Türkiye'ye göç eden Afganların bir kısmı 2014'te yürürlüğe giren Yabancılar ve Uluslararası Koruma Yasası uyarınca geçici koruma kapsamına alınabiliyor. Ama göç uzmanlarına göre çoğu, kaçakçıların da teşvikiyle Avrupa'ya yasa dışı yollarla geçme arayışında. Uzmanlar, bahar ve yaz aylarında Türkiye'den Avrupa'ya göçün artabileceği görüşünde.
