Şemskiyan aşiretinde kültür

Araştıran: Metînê Kewê DILXÊRÎ

Şemskiyan veya Şemski Aşireti karekteristik olarak birkaç başlık altında toplanabilir.

Şemskîliler Hangi Irka Mensup

Şemskî aşiretinin tarihte görüldüğü bu güne kadar olan evrelerde Kürdî ırkının dışında herhangi bir ırka mensubiyet tesbit edilememiştir. Eldeki tüm veriler ve şuanki bütün Şemskîlililerin Kürt Milletinin bir tebası olması onların ırkarının Kürt olduğunu bize kanıtlar.

Şemskî Aşiretinde Dil

Yukarıda da olduğu gibi Kürdî Kavmine mensubiyetten gelen fıtri ve ana dilleri Kurdî/Kurdish veya Kürtçe olarak adlandırılır. Bilhassa Kürtçe’nin en büyük lehçesi olan Kurmancî şivesini konuşurlar.

Bunun yanında yaşadığı bölgelerin dillerini de çok iyi bilirler. Türkiye’deki Şemskîliler Türkçe, İran’daki Şemskîliler Farsça, Irak’taki Şemskîliler Arapça ve Kürtçe’nin Soranî lehçesini, Rusya ve Ermenistan’daki Şemskîliler Rusça ve Ermenîce, Nahçıvan’daki Şemskîliler Azericeyi çok iyi bilirler.

Şemskîlilerin Dinî İnanışları

İslamiyetin bölgeye gelişi 639 yılında Hz Ömer zamanında İyaz Bin Ğanem komutasındaki İslam orduları bu tarihte bölgeye geldikten sonra hem ordu ile birlikte gelen Arap Müslümanlar ve hem de bölge halkınan Müslüman olan Hırıstiyan Arap ve Süryaniler, daha sonra ise Müslüman olan Zerdüşt inancına sahip Kürtler şimdiki Müslüman nüfusu oluşturmuşlardır. İslamiyetten önce Dijle  nehrinin doğusunda ve Cizire-Botan bölgesinde yaşayan Kürtler İslamiyetten sonra Turabiddin Bölgesine Süryanilerle anlaşmalı olarak yerleşmeye başlamışlardır. Şemsiler ise tarihte Merdin Şehir merkezinde rastlanılmakta ancak izleri bugün silinmiş bulunmaktadır.[1]

Bilindiği gibi Kürtlerin îslamiyetten hemen önceki ilk dinlerini Zerdüş dini olduğu bilinir. Zerdüşt’lükten sonra da Îslamiyetin gelişi ile yine büyük bir çoğunluğu hak dinini seçmiştir. Fakat M. Guidi'ye göre Îslamiyetten ayrılan ve onun sapkın mezhebi gurubundan olanların kökeninde Abbasi döneminin ilk asırlarında Arap İmparatorluğunun birçok noktasında şiddet uygulanmasına neden olan ve özellikle de Güney Kürdistan'da yoğunlaşan Emeviler öncesi bir ghuluvv bulunmaktdır. 1130 ile 1160 yılları arasında Şeyh Adi'nin vaazları hareketi mistisimze doğru yöneltmiştir. Cebel Hakakri'de bulunan Laleş'e çekilmiş olan bu aziz zat, etrafına bir çok kişinin toplanacağı bir tarikat(Êzîdî) kurmuştur.[2] Sonraları İslamiyetten tamamen ayrılmıştır.

Bu konu ile ilgili sayın Altan Tan kitabında şöyle der; “İslam öncesi dönemde bölgeye damgasını vuran en önemli ve etkili inanç olarak Hırıstiyanlık(Süryanilik) görülmektedir. Süryaniliğin haricinde Güneş, ay ve yıldızlara tapan Sabii inancının takipçileri ile Şemsiler ve Zerdüşt dininin kalıntılarına da rastlanmaktadır.”[3]

Şemskîlileri de bunun dışında tutamayız. İslamiyetten önceki dinlerinin Zerdeşt inanışı olduğu söylenir. İslamiyet le birlikte Şeyh Hadi taraftarına geçip Êzîdî tarikatı mensup olmaları yüksek bir ihtimal dâhilindedir. Bir araştırmada; Ermenistan'da Yezîdiler arasında büyük bir kabile halen Şemsiki adlandırılır. Tam olarak bunun eski Şemsi ile ilişkisi bilinmektedir.[4]

Bununla beraber Dize(Colemêrg), Urfa ve İran’ın birçok yerlerinde Şemsîkan aşiretinin bulunduğu bazı kaynaklarda yer almaktadır. Ve bu aşiretlerin bir kısmının Yezîdî mezhebine mensup olduğu bilinmektedir.[5]

Şemskî Aşireti Yezidi inancının Şemsani gurubundandır.

Yukarıda bahsedildiği gibi tekrar edecek olursak, önemli bir Yezîdî eserinde şöyle geçer; Êla Sîpkan ji qebîlên curbecur pêk tê. Nîvê wan berêda bûne misilman, her tenê 7 qebîl ser ola Êzidîtayê man. Sîpkên esilî evin: Îsedizan, Ûtîyan, Kilêran, Sitûrkan, Şemsikan, Mixaîlan, Çîlan. Bilî van hefta gelek qebîl li gel wan mane û xwe ser wan hesab dikirin.[6]

Nivîskar Marina Siyabend ile yaptığım meil görüşmesinde Şemskililerin Elegez'de sadece Sîpan(eski adı Pampa Kurda) ve Elegez Köyünde kaldığını söylüyor ve hepsinin de Yezidî olduğunu naklediyor.

İlyas Yanc da meil yoluyla şöyle diyor;

"Şemsikan - ên ji bereka şemsikî. Ev yek ji berekên Êla Sîpkî ye, û, piştî ji qeza Qersê koçberî Ermenîstanê bûne, di gundê Pampê da binecî bûne.

Eşîra şemsikî ya kurdên misulman eşîreke mezin e, ew serbixwe ye û nakeve nav êla sîpkî. Dibe, ku Şemsikîyên êzdî paşê gihîştine êla Sîpkî, ev jî cîyê xwe yê bawerîyê heye. Lê di eslê xwe da ji eşîra xaltan cihê bûne. Di nav êzdiyên Bişêriyê (Sêrt) heta niha jî Şemsika hene û ser xalta tên hesibandin. Şêxên wan ji binemala Şêxûbekir e, pîrên wan –ji binemala Pîrê Bad. Rûpel 154" 
Bi silavên qedrgran

Ilyas Yanc

Daha sonra Şemskiyanlılar Îslam dinini doğru analiz ettikten sonra kendilerini Îslam dini ile şereflendirmişlerdir. Mezhebleri Muhammedî(Sunnî) Şafîidir. İslam dinine geçişleri tam olarak bilinmese de, Roger Lescot bazı yakın aşiretlerin İslama geçişleirni 1414ten önce olduğu kesindir derken bizde bu tarihi kaynak olarak kabul edebiliriz.

Fakat aynı ismi taşıyan köken olarak kardeş olan Maraş-Elbistan-Malatya bölgelerinde yaşayan “Şemsik” aşireti mensupları Alevî inanışa sahiptirler. Kendilerini Kürt olarak görürler.

Şemskîliler Îslama çok değer verirler ve inanç ve bawerîleri çok güçlüdür. Medrese eğitimine inanılmaz derecede önem verirler. Her bir evden mutlaka bir veya birkaç “Mele”nin çıkmasını arzu ederler ve bu doğrultuda çalışırlar.

Şemskîlilerde Eğitim

Şemskîliler eskiden beri eğitime çok önem vermişlerdir. Dinî eğitimin yanında mutlaka ilmî eğitim de görürler. Çok Şemskîli bilinir ki üç, dört veya beş dil öğrendiği ve bununla ilgili memuriyetlerde çalıştığı şeklinde.

Şemskîlilerde Aşiret veya Akrabalık

Şemskililerde pek aşiretçilik görülmez. Genel olarak aşiretçiliği yobazlık olarak ve Kürtlerin geri kalmışlığın simgesi olarak görürler. Bu fikire katılmamak elde değildir.

Bununla beraber aşiret ve bölümleri arasında da pek irtibat ve bağlılık bulunmamaktadır. Aşiretin çok büyük olmasının da getirdiği olsa gerek bir birlerinden bihaberdirler. Şunuda söyleyebilirim ki bu bir prensip değidir. Aşiret mensuplarını birliğe, iletişime ve birbirlerini tanımaya karşı çok duyarlı oldukları yaptığım incelemelerde keşfettim.

Fakat akrabalık bilinci biraz daha fazladır. Akrabalarına önem verirler. Lakin içlerinde cahîlliğin verdiği kıskançlıklar ve kendini beyenmişlik yüzünden bazı Şemskîlilerin kendi aralarında çekememzlik ile soğukluk görülmektedir.

Maalesef medyaya intikal etmişbir çok Şemskîlilerin kendi aralarında yaptığı kavgalar ölümle sonuçlanmıştır. Bazı marjinal gurupların yaptığı bu tür ölümcül kavgalar aşiretin tamamen kavgacı olduğu kanısını vermemelidir.

Şemskîlerde Kadın

Şemskîlilerde kadına ayrı bir önem verilir. Kesinlikle kadınlar ezdirilmez. Baş tacı edilir. Hatta bazı sülaleler bazı kadınların isimleri ile de anılır. Kadın asla tarla işlerinde çalıştırılmaz. Dış işleri erkekler takip eder. Kadının görev yeri evidir.

Erkekler eşlerine o kadar önem verirki evin reisinin kim olduğu bazen karıştırılabilir. Bazı yerlerde Şemskî erkeklerine “serjin” dediklerini çok duydum.

Kadınlar da bu verilen önemin farkındadırlar. Suistimale meyil vermemek için büyük erkeklerin yanında son derece saygıda bulunurlar. Hatta onların yanında yemek dahi yemeyi saygısızlık kabul ederler.

Evlilik

İnsana beşikten mezara kadar her yerde uygarlıklara göre değişen gelenekler ya da geleneksel törenler eşlik eder.[7] Eski tarihlerden bu yana Kürtlerde evlilik olgusu kutludur ve bu töre günümüze kadar ulaşmıştır. Şemskililerde de genel olarak evlilik çok kutsal bir kurumdur. Bu kuruma gereğinden fazla önem verirler.

Bu önemden kaynaklanan evlilikler uzun ömürlü olur ve sonuç olarak ta Şemskililerde boşanma vakaları çok nadir görülür.

Genel olarak evlilikler büyüklerin beğendiği kızların erkek tarafından da kabulunden sonra istenmesi sonucu başlar. Öncelikle söz ve akabinde nişan daha sonra olumlu sürmesi halinde evlenme merasimi yapılır. Genellikle bu kızlar aşiret çevresinden seçilir. Eğer akrabalar arasında münasip bir gelin yok ise akraba dışından da çok rahatlıkla kız istenebilmektedir. Nadir olarak gençler aşık olduğu kızları aileleri aracılığıyla da isteyebilir. Fakat bu nadir durum günümüzde çok sık rastlanır bir hal almıştır.

Düğünler davul ve zurna ile yapılmakla beraber bu kadim uygulama yerini elektronik enstrümanların yaygınlaşması sonucu dijital ortama bırakmıştır. Orkestralar canlı Kürtçe oyun havaları müzikleri eşliğinde eskiyi aratmayacak şekilde güzel düğünler gerçekleştirebiliyor.

Şemskî Aşiretinde Namus Kavramı

Namusa çok önem verirler. Fakat kolay kolay da şüpheye düşmezler. Güven ve itimat her iki taraf içinde sağlamdır. Çok ciddi suistimaller dışında veya herhangi bir namusuzluk durumunda da çok net tavırlar alırlar ve gereken ne ise yaparlar.

Kızlarını başlarını ne zorla örttürürler ve ne de zorla açtırırlar. Fakat hemen hemen bütün ailelerde İslamî bir eğitim ve uygulama havası da kendisini hissettirir.

Şemskî Aşiretinde Cenazeye Hürmet

Ekser Kürtlerde ve Şemskîlilerde cenazeye çok önem verilir. Yakın uzak tüm duyanlar wefat edenler için son görevlerini mutlaka yerine getirirler. Taziye bir hafta veya daha fazla sürer. Onbinlerce fatiha ruhuna okunur.

Mezar derin eşilir ve etrafı taş ile örülür.

Not: bu çalışma www.semskiyan.blogspot.com adresi ile "Şemskiyan Aşiretinin Tarihi Serüveni" adlı deneme kitap çalışmasının ürünüdür. MKD