EDEMEN: MEDYA OLDUKÇA ETKİLİDİR
Gazetecilere yönelik sunum yapan Leyla Edemen şu sözlere yer verdi: “Medya insan davranışı üzerinde oldukça etkilidir. Toplumsal değer yargılarını, tutumları, toplumsal görüş ve eğilimleri şekillendirip yönlendirmektedir. Medyanın intihar davranışı üzerindeki etkileri de önemli ve yönlendirici boyuttadır. Medyanın intiharı bulaşıcı nitelik taşıyan bir sorun haline getirdiğini söyleyebiliriz. Altta yatan psikiyatrik hastalık ya da psikolojik sorunlardan genelde bahsedilmez. Böylelikle kişilerde bir özdeşim modeli oluşturulur, kişiler intihara özendirilmiş olunur. Özellikle duyarlı bir dönemden geçen ve özdeşim modelleri arayan gençler bundan en çok etkilenen gruptur. Etkilenen grup 15-24 yaş aralığındaki gençlerdir. Özdeşim kurmaya örnek olarak Goethe’nin “Genç Werther’in Acıları” isimli kitabının gençler üzerindeki etkisi verilebilir. Kitapta intihar ederek yaşamına son veren Werther, gençler üzerinde oldukça etki etmiş ve kitabın yayınının arkasından pek çok gencin intiharı gündeme gelmiştir. Bu sebepten roman yasaklanmıştır. Burada gençler Werther’le özdeşim kurmuşlardır. Özdeşim kuran kişiler genellikle; çaresizlik-ümitsizlik içerisindedirler, ruhsal sorunları vardır, duyarlı kişilerdir, başkasının bulduğu çözümlerden etkilenmektedir ve intiharı çözüm olarak görmektedir.”
HABERLERDE Kİ ETİK SORUNLAR
* Haberlerin ön plana çıkan bir formatta ve detaylı olarak verildiği,
* Başlıkların büyük ve kalın puntolarla,zaman zaman da renkli yazıldığı,
* Çarpıcı ifadelerle süslenerek merak uyandırıcı biçimde sunulduğu,
* Tamamlanmış intiharların diğer haberlere göre gazetelerde daha fazla yer kapladığı ve büyük resimler kullanıldığı,
* İntihar eden veya intihar girişiminde bulunan kişilerin yakınlarını incitecek tarzda haberlerin yapıldığı görülmüştür.
DİLDE ETİK SORUNLAR
* Beyin cerrahi 6. kattan atladı (Meslek)
* Hemşire iğneyle intihar etti (Meslek)
* İşsiz genç babasını öldürüp intihar etti (Sosyoekonomik sıkıntı, işsizlik)
* Kriz intihara sürükledi (Borç, iflas)
* Boşanmaya cinayet ve intihar ile tepki gösterdi (Evlilik, aile sorunları)
* Banker Kastelli intihar etti. Bu kez başardı (Başarı olarak gösteriliyor)
* Çiçek açtıktan sonra kendini öldüren palmiye (Olumlu imgelerle)
* İki sevgili karakol çatısından atladı (Romantize ediliyor)
“HABER YAPMAYA DEĞER”
Dolayısıyla Türkiye basınında intihar ve intihar girişimi konulu haberlerde medya çalışanlarının hukuki ve etik kurallara uymadığı görülmüştür. Ülkemizde 1960 senesinde daha önceki senelerde çıkarılan kanunlarda yapılan değişiklikle, ayrıntılandırılmış ve resimli intihar haberlerine izin verilmemektedir. Ancak bu kanun dikkate alınmamaktadır ve caydırıcı değildir. İntihar haberciler için “haber yapmaya değer” bir olaydır ve bunu rapor etme hakları vardır. Fakat medyanın dikkatini çeken intihar vakaları genel çizginin dışına çıkan örneklerdir. Medya bu sıra dışı vakaları genel durum gibi sunarsa yanlış bilgilendirmiş olur.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
1. İntihar olaylarının, intihara eğilimli kişileri olumsuz etkilediği bilinmektedir; bu nedenle bu tür olayların haber yapılmasından mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. Söz konusu olaylar haber yapıldığında ise medya organlarında ön plana bir formatta ve yerde/biçimde yayımlanmamasına, düz haber olarak sunulmasına özellikle dikkat edilmelidir.
2. Ölen kişinin yakınlarını incitecek, acılarını artıracak tarzda haber yapılmamalıdır.
3. İntihar haberlerinde intihar yeri ve/veya yöntemine dair ayrıntıların verilmesi taklit (imitasyon/kopya) intiharların artışına sebep olduğu için bu konudaki haberlerde özellikle detaylar üzerinde durulmamasına özen gösterilmelidir.
4. Haber metinlerinde, “intihar” kelimesi sıklıkla kullanılmamalı; haber başlığında “intihar” sözcüğü olmamalı ve haber içinde de “intihar etti” yerine “intihar ederek öldü” biçiminde ifadeler kullanılmalıdır.
5. İntihar konulu haberlerde intihar ederek ölen ya da intihar girişiminde bulunan kişilerin gerek yakınlarının daha fazla üzülmemesi gerekse intihar eğilimi içinde olan kişiler için haberin özendirici olmaması amacıyla kimlik bilgileri verilmemeli ve fotoğraf /görüntü yayımlanmamalıdır.
6. İntihar konulu (dolaylıya da dolaysız) haberlerde intiharı yüceltici, övücü, özendirici ya da romantize edici bir dilin kullanılmamasına dikkat edilmelidir.
7. İntihar üzerine yapılan araştırma sonuçlarına göre intihar genellikle psikiyatrik rahatsızlık ya da ruhsal sorunların sonucunda ortaya çıkmaktadır. İntihar konulu haberlerde “Bir sorunu yoktu” tarzında ifadelerle intiharın anlaşılmaz açıklanamaz gösterilmesi ve gizemselleştirilmesi ise toplumun zihinsel haritasında intiharın psikiyatrik rahatsızlık ya da ruhsal sorunlarla bağlantısının kopmasına sebep olduğu için haber metinlerinin bu şekilde yapılandırılmasından özenle kaçınılmalıdır.
8. İntihar konulu haber metinlerinin sonunda böyle durumlarda yardım istenebilecek kurumlarla ilgili ( adres, telefon vs.) bilgi verilmelidir.
9. Yine haber metinleri içinde bu sonu önleyebilecek yorum ve yönlendirmelere yer verilmelidir.
İntiharın gerçekleştiği yöredeki tedavi olanak ve kaynakları hakkında bilgi verilmelidir.
İNTİHAR VAKASI NASIL RAPOR EDİLMELİDİR?
Özellikle ünlü bir kişinin intiharı söz konusu olduğunda, duygusal olarak ele alınmasından kaçınılmalıdır. Haber mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır. İntihar eden kişinin/ünlünün ruhsal bir rahatsızlığı varsa belirtilmelidir. Fazla açıklama ve abartılı ifadelerin önlenmesi için çaba sarf edilmelidir. Ölen kişinin intihar için kullandığı yöntemin ve intihar ettiği yerin fotoğrafı yayınlanmamalıdır. İlk sayfa manşetleri asla intihar haberleri için uygun bir yer değildir.
İNTİHAR NASIL ELE ALINMALI/RAPOR EDİLMELİ?
* İstatistikler dikkatlice ve doğru bir şekilde yorumlanmalıdır.
* Gerçek ve güvenilir bilgi kaynakları kullanılmalıdır.
* O anda yapılan yorumlar, zaman baskısına rağmen ele alınmalıdır.
* Küçük rakamlara dayalı genellemeler özel dikkat gerektirir, “intihar salgını” veya “dünyada en yüksek intihar oranının görüldüğü yer” gibi ifadelerden kaçınılmalıdır.
* İntiharı sosyal bir tepki olarak göstermekten kaçınılmalıdır.
NE YAPMALI - NE YAPMAMALI?
* İntihardan bahsederken “tamamlanmış” intihar girişimi ifadesi kullanılmalı, “başarılı” değil,
* Sorunları olan kişi intihara alternatif çözümler vurgulanmalı,
* Yardım hatları ve toplum kaynakları hakkında bilgi sağlamalı,
* Risk göstergelerini ve uyarı niteliğinde davranışları duyurmalı.
SEMİNER İLGİ GÖRMEDİ
Bölge için önemli bir sorun olan ‘intihar’ konulu seminere medya mensuplarının ilgi göstermemesinin kendisini üzdüğünü ifade eden Edemen, “İntihar, bölgemiz için önemli bir sorun. Çok sık intihar olayları bölgede çok fazla. Daha fazla ilginin olması en azından intihar girişimde bulunulmuş ya da tamamlanmış intihar vakalarında haber yapılırken çevredeki insanları özendirici olmaması açısından ve intihar girişiminde bulunulmuş kişilerin ailelerini yıpratmamak, onları üzmemek açısından bazı şeylere dikkat etmemiz gerekiyor. Bu kadar önemli bir konuya gazetecilerin ilgi göstermemesi beni ciddi anlamda üzdü. Keşke daha fazla katılım olsaydı” şeklinde konuştu.
Önder ALTINAL – Ömer TOKTAŞ / Şehrivan
