Bu makalede, ilk olarak Ülkemizin dış ticareti hakkında kısaca bilgi verilmiş, devamında Van’ın dış ticaretteki son durumu hakkında daha geniş bir değerlendirme yapılmış ve son olarak bazı politika önerilerinde bulunulmuştur.
Öncelikle, Nisan ayı sonu itibariyle Ülkemizde son üç yılda gerçekleşen dış ticaret verilerine göz atalım. İlk dört aylık dönemler itibariyle, Ülkemizin ihracatı 2014 yılında 53,5 milyar dolar ve 2015 yılında 50,4 milyar dolar olurken, 2016 yılının ilk dört ayında 46,7 milyar dolara ulaşabildi. Aynı dönemler itibariyle Ülkemizin ithalatı ise, 2014 yılında 78,1 milyar dolar ve 2015 yılında 70,7 milyar dolar olurken, bu yılın ilk dört ayında toplam 63 milyar dolara ulaştı.
Bu rakamlarla, ilk dört aylık dönemler itibariyle, ihracatımız 2014 yılına göre yüzde 12,8, 2015 yılına göre ise yüzde 7,4 daraldı. İthalatımız ise 2014 yılına göre yüzde 19,4 ve 2015 yılına göre yüzde 10,9 daraldı. Diğer bir ifadeyle, Ülkemizin dolar bazında ihracatında ve ithalatında son iki yıldır önemli ölçüde düşüş seyri yaşanıyor. Türk Lirası bazında ise, aynı dönemlerde ihracatta yıllık ortalama yüzde 7,5, ithalatta yüzde 3,5 oranında artış eğilimi görülmekte. Özet olarak, dış ticaretimiz TL bazında artarken, dolar bazında düşmektedir.
Son üç yılın ilk dört aylık dönemleri itibariyle ihracatın ithalatı karşılama oranlarına bakıldığında, 2014 yılı Nisan ayı sonu itibariyle yüzde 68,5 olan bu oran, 2015-Nisan’da yüzde 71,3 olmuş bu yıl Nisan ayı sonu itibariyle yüzde 74,1’e yükselmiştir.
Dolar kuru yükseldiğinde, Ülkemizde üretilen malların fiyatları dolar bazında düşmekte ve ihracatta rekabet gücümüz artmaktadır. Aynı zamanda, ithalat mallarının fiyatı TL bazında arttığından ithalat imkânımız azalmaktadır. 2014 yılı Nisan ayı itibariyle 2,12 TL civarında olan dolar kuru, 2015 yılının aynı döneminde 2,67 civarında ve bu yıl Nisan ayında 2,82’lerde seyretmiştir. Buna rağmen, ilgili dönemde dolar kurundaki artışın beklendiği gibi ihracat artışına sebep olmadığı önemli bir tespit olarak göze çarpmaktadır. Ancak, ithalatın göreceli olarak daha çok daralması ihracatın ithalatı karşılama oranının yükselmesine yol açmıştır.
Van ilinin ihracatı ise 2014 yılının ilk dört ayında 6,7 milyon dolar ve 2015 yılının aynı döneminde 6,1 milyon dolar olurken, 2016 yılının Nisan ayı sonu itibariyle toplam 9,1 milyon dolara ulaştı. Van’ın ilk dört ayda yaptığı ithalat ise 2014 yılında 15,6 milyon dolar ve 2015 yılında 12 milyon dolar olurken, 2016 yılında 14,8 milyon dolar oldu. Bu rakamlarla, 2016 yılının ilk dört ayında Van’ın ihracatı 2014 yılına göre yüzde 34,3 ve 2015 yılına göre yüzde 47,6 oranında arttı. Aynı dönemler itibariyle, Van’ın ithalatında 2014 yılına göre yüzde 5,5 düşüş görülürken, 2015 yılına göre yüzde 23,5 artış yaşandı. Netice itibariyle, Van’ın dış ticaretinde 2015 yılında düşüş görülürken, 2016 yılında bir toparlanma yaşandığı, bu yılda özellikle ihracatın geçen yıla göre yaklaşık 1,5 kat arttığı görülüyor. Ülkemizin dış ticaretinde daralma sürerken, Van’da bu yıl görülen canlanmanın yıl boyunca devam etmesini dileyelim.
Van’ın dış ticaretinde en önemli ülke kuşkusuz İran’dır. İran’a Van’dan yapılan ihracat 2014 yılında toplam 17,6 milyon dolar ve 2015 yılında 14,1 milyon dolar olurken, 2016 yılının ilk dört ayında 6,5 milyon dolara ulaştı. Bu rakamlarla, Van’ın ihracatında İran’ın payı 2014 yılında yüzde 61 iken, 2015 yılında yüzde 70’e ve 2016 yılının ilk dört ayında yüzde 72’ye yükseldi.
İran, Van’ın ithalatında da önde geliyor. Van’ın İran’dan yaptığı ithalat 2014 yılında toplam 18 milyon dolar ve 2015 yılında 13,5 milyon dolar olurken, 2016 yılının ilk dört ayında 5,1 milyon dolara ulaştı. Van’ın ithalatında İran’ın payı 2014 yılında yüzde 44 iken, 2015 yılında yüzde 41’e ve 2016 yılının Nisan ayı itibariyle yüzde 34’e gerilemiş durumda. Sonuç olarak, Van’ın ihracatında İran’ın payı artarken ithalattaki payı ise azalmaktadır. Son iki yılda Van’dan İran’a yapılan ihracatın değeri ithalatın değerini aşmış durumdadır.
2015 yılında İran’ın dışında Van’dan en çok ihracat yapılan ülkeler Irak, Türkmenistan, Kazakistan ve Romanya olmuştur. İran dışında ithalat yapılan başlıca ülkeler ise, Yunanistan, Rusya, Kırgızistan, Çin ve İtalya’dır.
Van’dan dış ülkelere genel olarak hangi ürünlerin ihraç edilip hangilerinin ithal edildiğine göz atarsak, Van’ın 2015 yılında en çok ihraç ettiği belli başlı ürünler; demir-çelik ana sanayi ürünleri; mobilya imalatında hammadde olarak kullanılan tahta plaka, yonga levha, sunta v.b. ürünler; sabun, deterjan, parfüm v.b. temizlik ve kozmetik ürünleri; plastik ürünleri; mobilya; çimento ve alçı ile sertleştirilmiş maddeler (tuğla, kiremit v.b.), meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri ve giyim eşyası olmuştur.
2015 yılında Van’ın yaptığı ithalatın içerisinde en önemli ürün grubu rafine edilmiş petrol ürünleri olup, toplam ithalatın üçte birini oluşturmuştur. Bunun yanı sıra, meyveler, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkileri ikinci en büyük ithalat kalemi olup; demir-çelik dışındaki (altın, gümüş, alüminyum, bakır v.b.) ana metal sanayi; maden kömürü, cam ve cam ürünleri; maden, taşocağı ve inşaat makineleri; balık ürünleri; plastik ürünleri ve sebze, bahçe ve kültür bitkileri ürünleri gibi ürünler ithalatı yapılan başlıca ürünler olmuştur.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME:
Ülkemizde dış ticaret son iki yıldır TL bazında artarken, dolar bazında düşüş göstermektedir. Son bir yılda dolar kurundaki yükseliş, bu durumun önemli sebeplerinden biridir.
Dolar kurunun yükselmesi ihracatın ithalatı karşılama oranını artırmasına rağmen, ihracatta beklenen artışa yol açmamıştır.
Van’ın ihracatında ve ithalatında geçen yıl daralma yaşanırken, bu yılın ilk dört aylık verilerine göre önemli ölçüde canlanma görülmektedir.
Van’ın dış ticaretinde İran’ın yanı sıra Irak ve Türki Cumhuriyetler gibi coğrafi açıdan yakın bölge ülkelerinin önemli bir potansiyele sahip olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, Irak ve Türki Cumhuriyetlerle olan iletişimin ve ticari ilişkinin geliştirilmesi, bu ülkelere ulaşımın kolaylaştırılması önem arz etmektedir.
Dış ticaret verilerine göre, Van’ın ihracatında demir-çelik ana sanayi ürünleri, temizlik ve kozmetik ürünleri, mobilya ve mobilya hammadde malzemeleri, tuğla, kiremit v.b. inşaat malzemeleri, plastik ürünleri ve giyim eşyası önemli kalemlerdir.
Van’da üretim ve/veya ihracat imkânı bulunan seracılık, giyim, mobilya, plastik ürünler ve kimyasal ürünler, dericilik, gıda sanayi gibi sektörler harekete geçirilebilir. Ayrıca, bu konuda potansiyeli ortaya koyan detaylı çalışmalar yapılarak, girişimciler ihracat potansiyeli yüksek ürünlerin üretimine yönlendirilebilir.
İhracat konusunda araştırmalar yapan, eğitimler veren, stratejiler belirleyen, yeni pazarlar arayan ve Bölgemizde faaliyet gösteren firmalara bu konuda yol gösterecek araştırma merkezleri kurulabilir.
İhracat hacmimizin artırılması ve dış ticaret açığımızın kapatılması açısından, AR-GE çalışmalarına ağırlık verilmesi ve katma değeri yüksek ürünlerin üretiminin teşvik edilmesi gerekmektedir.
KAYNAKLAR:
TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, Nisan 2016
www.bigpara.com (Ekonomi Portalı)
Yeni Dış Ticaret Teorileri, http://www.mevzuatdergisi.com/2004/09a/05.htm
Halil Seyidoğlu, “Uluslararası İktisat”, Genişletilmiş 15. Baskı, İstanbul 2003.
Türkiye’de İhracatın Temel Sorunları ve Çözüm Önerisi
https://www.ekodialog.com/Makaleler/ihracatin-temel-sorunlari-makale.html
Not: Bu makalede ifade edilen görüşler tamamen şahsıma ait olup, hiçbir şekilde Türkiye İstatistik Kurumu’nu bağlamamaktadır.A
