Emeklilikte Yaşa Takılanlar için milyonlarca emeklinin beklediği müjdede geriye sayım başladı. Bu aşamada sorulara cevaplar ve kamuoyunda dillendirilen formüller gündeme geldi. Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) ile ilgili farklı kriterlere farklı çözümler dillendirilirken, sorulara cevap aranıyor.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanların emekliliği hak etme koşullarının değiştirilmesiyle ortaya çıkan EYT konusunu gündemine almıştı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, “Bakanlık bünyesinde çalışma grubu oluşturduk. En uygun formülü devreye sokacağız. Formüller yapıldığında Cumhurbaşkanımıza sunacağız.” dedi.
1- Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) sorunu nasıl ortaya çıktı ve daha önce emeklilik şartları nasıldı?
1999 yılında yürürlükte olan 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'na (SSK) 4447 sayılı Kanunla eklenen geçici 81'inci maddenin (B) bendi ile 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanların emekliliği hak etme koşulları değiştirildi. Bu tarihten sonra emekliliğe hak kazanmak için sigortalılık süresi ve prim gün sayısının yanında, yaş koşulu da aranmaya başlandı.
Değişiklikten önce, emekliliğe hak kazanabilmek için sigortalılık süresi ve prim gün sayısındaki koşulların karşılanması yetiyordu. Değişiklik öncesinde kadınlarda 20, erkeklerde ise 25 yıl sigortalılık süresi ve 5 bin gün koşulunu yerine getirenler emekli olabiliyordu.
2- 1999'daki değişiklik emeklilik koşullarını nasıl etkiledi?
1 Temmuz 1994'te ilk kez sigortalı olarak çalışmaya başlayan 1 Ocak 1972 doğumlu erkek işçi, çalışmaya başladığı dönemde yürürlükteki 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre 25 yıl sigortalılık süresini ve 5 bin prim gününü tamamladığında emekli olabiliyordu. Yani bu işçi 25 yıllık sigortalılık süresini tamamladığı 1 Temmuz 2019'da 5 bin prim günü varsa yaş koşulu aranmadığı için 47 yaşında emekli olabilecekti.
1999'daki değişikliğin ardından aynı işçi, çalışmaya ilk defa 1 Temmuz 1994'te başladığı için 25 yıl sigortalılık süresi, 55 yaş ve 5 bin 750 gün prim ödeme koşulunu yerine getirdiğinde emekli olabilme hakkı kazanabilir duruma geldi. Yani kanun değişikliği ile bu işçinin emekliliği 8 yıl ötelendiği gibi 750 gün de fazladan prim ödemesi istendi.
3- Mevcut koşullarda nasıl emekli olunuyor?
1 Ekim 2008'de yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortaları ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile emeklilik yaşı kademeli olarak yükseltilirken, prim ödeme gün sayısı işçilerde (SSK) 7 bin 200, esnaf ve çiftçilerde (Bağ-Kur) ise 9 bine çıkartıldı. Kanun yürürlüğe girdiğinde kadınlarda 58, erkeklerde 60 olan emeklilik yaşı kademeli olarak yükselmekte ve 2048 yılında kadın ve erkek sigortalı ayrımı yapılmadan 65 yaşa yükselecek.
Örneğin ilk defa çalışmaya Ağustos 2022'de başlayacak bir kişi, hiç ara vermeden 7 bin 200 gün çalışması halinde prim koşulunu Ağustos 2042'de yerine getirecek. Ağustos 2042'de prim koşulunu yerine getiren erkek sigortalı 64 yaşında, kadın sigortalı ise 62 yaşında emekli olacak.
4- EYT'liler ne istiyor, sorun yaşayan kaç kişi?
Emeklilikte yaşa takılanlar, emeklilik koşullarında 1999'da yapılan değişikliğin geçmişe dönük uygulanmasına son verilmesini, yaş şartı aranmadan, sigortalılık süresi ve prim günü koşullarını sağlayıp emekli olmayı talep ediyor.
Nisan 2022 itibarıyla Sosyal Güvenlik Kurumu'na (SGK) kayıtlı 4/a (SSK) kapsamında 16 milyon 406 bin, 4/b (Bağ-Kur) kapsamında 3 milyon 32 bin sigortalı bulunuyor.
Tahminlere göre, 4/a ve 4/b olmak üzere toplam 19 milyon 726 bin sigortalıdan yaklaşık 5-6 milyonu EYT sorunu yaşıyor.
5- EYT konusunda hükümetin tavrı ne, olası çözüm önerileri neler?
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, EYT'lilerin durumuyla ilgili ilk olarak 4 Temmuz'da "Türkiye'nin her sorunu çözülmesi gereken dosya olarak önümüzde duruyor. Bu, önümüzdeki dosyalardan, çözülecek şeylerden biri." açıklamasını yapmıştı.
Bakan Bilgin'in bu ifadeleri EYT'lileri umutlandırırken, kamuoyu EYT sorunuyla ilgili somut adımlar beklemeye başladı. Sonraki süreçte, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde, EYT'lilerin durumuyla ilgili çalışma grubu oluşturuldu.
Kamuoyunda, 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanlarda istenen yaş koşulunun kademeli olarak düşürülmesi, aylıklarda belirli oranda kesinti yapılarak emeklilik tarihinin öne çekilmesi, erkeklerde 9 bin, kadınlarda 7 bin 200 prim gün sayısını yerine getirenlerde yaş koşulunun aranmaması gibi senaryolar konuşuluyor.
Bu konudaki düzenlemenin yıl sonunda netleşmesi, 2023 yılının ilk ayları itibarıyla yasalaşması bekleniyor.
EYT ile ilgili 3 formül
EYT sorununu çözmek için izlenecek yolla ilgili öne çıkan formüller ve içerikleri şöyle:
Kesintili kısmi emeklilik modeli
Kesintili, kısmi emeklilik, süre tamamlanması, bazı meslek grupları için yıpranma seçeneği gibi başlıklar konuşuluyor. Kesintili kısmi emeklilik modeli her meslek grubuna göre değişebilir. Yapılan işin niteliğine göre gerekiyorsa 50 yaşın üzerinde SGK ve vergi düzenlemesi yapılarak bunlardan daha düşük oranlı SGK ve vergi kesilebilir. Gün sayısını tamamlayanlardan prim payları kesilmeyebilir. Böylelikle mevcutta yaşı doldurmayıp, çalışanların maaşları artırılmış olur. Emekli etmektense böyle bir uygulama olabilir. Mevcut koşullarda böyle bir düzenleme çalışmak istemeyen ve fiili olarak çalışamayacak durumda olanlara farklı bir uygulamayı beraberinde getirmesi gerekir.
Almanya ve Finlandiya modeli
EYT formülleri arasında Almanya ve Finlandiya modeli gibi modeller de tartışılıyor. Bu şıkta emekli olduktan sonra ömür boyu belli nitelikte daha düşük bir emekli aylığı alması gündeme geliyor. Ya da en azından belli süre daha düşük, belli süre dolduktan sonra daha yüksek emekli aylığı alma olasılığı doğuyor.
Şu an da bir kişi, emekliliğini hak edip yaşı doldurmadıysa ve emekli olmak istiyorsa emekli olabilmekte ancak yaşı doldurmadıkları için maaş almaya hak kazanamıyor. Bu seçeneklerde emeklilik için kaç yıl kaldıysa her yıl için belli oranda aylık kesinti yapılıyor.
Sürenin tamamlanması formülü
Prim gün sayısı ve yılını doldurup yaşını doldurmayanlar da yaş dolana kadar kısmi olarak daha düşük bir emekli aylığı ile emekli edilebilecek. Yaşı doldurduktan sonra normal seviyeye gelerek emekli aylığı almaya devam edebilecek.
