Rusya’nın Ukrayna’ya düzenlediği işgal hareketi, Türkiye'nin ham yağ ithalatını da büyük oranda sekteye uğrattı. Ayçiçek yağı fiyatlarındaki dikkat çeken artışlara son dönemde yenileri eklendi. Peki bu artışlar ne kadar daha devam edecek? Fiyatların artmasındaki tek sebep Rusya işgali mı?
Uzmanlar, savaşın fiyatlar üzerinde etkisinin önemli olduğunun altını çizerken tek sebebin bu olmadığını, artışın bir diğer sebebinin ise Türkiye'deki ayçiçeği üretiminde yaşanan sorunlardan kaynaklandığını aktarıyor.
1- AYÇİÇEK YAĞI NEDEN BU KADAR PAHALANDI?
Türk Mimar Mühendisler Odaları Birliği Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Baki Remzi Suiçmez: “Ülkemizde kendi kendimize yeterlilik oranları TÜİK'in 2018-2019 verilerine göre yüzde 66 iken 2019-2020'de bu oran yüzde 60'a geriledi. Kalan yüzde 40'lık gıda arzımızı yurt dışından karşılama yoluna gitmek zorundayız. Bunu da aldığımız iki temel ülke Rusya ve Ukrayna.
Ayçiçeğinin yüzde 32.4'ünü ithal ediyoruz. Bu ithalatın yüzde 50'sini Rusya, yüzde 14.6'sını da Ukrayna oluşturuyor. Bu koşullarda tedarik zincirindeki kırılmalar, dolu olmasına rağmen limanlardan ülkemize gelemeyen gemiler, dünyada bin 400 dolar civarındaki ayçiçek yağı fiyatının 2 bin 400'lere çıkması, haliyle malı daha pahalıya almak zorunda kalmamız ve yurtdışından gelebilecek miktarın gelmemesiyle iç piyasadaki stok durumunun etkilenmesi...
Dolayısıyla yurttaşlar bu koşullarda kendi bütçelerine göre kendilerince daha az etkilenmek için rafları boşaltma yoluna gidiyorlar. Sayın bakanın “Stoklarımız yeterli” açıklamasının raflarda ucuz fiyata yeterli ürünün olduğu anda karşılık bulacağına inanıyorum. İthalat bağımlılığının çözülmesi ana çözüm. Yeterliliğin yüzde 100'e yaklaşması lazım. O da bir anda olacak bir şey değil.”
Türkiye Ziraatçılar Derneği Genel Başkanı Hüseyin Demirtaş: “Fiyatlar, üretim sorunundan kaynaklı arttı. Ayçiçeği üretimimiz 2021 TÜİK verilerine göre 1.9 milyon ton. Ayçiçeği ithalatı ise 2021'de 800 bin tondu.
Rusya-Ukrayna savaşı da bunu tetikledi fakat yağlı tohumlarda kendi kendine yetebilen ülke konumundan da uzaklaştık. Ayrıca 22 gemi, Azak Denizi’nden çıkış yapamıyor. Gemiler Türkiye’ye gelse sorun biraz olsa çözülür. Ancak gemiler bu gün yola çıksalar, onun gelmesi ham ayçiçek yağının işlenip satışının planlanması üç ayı geçer. Stok az olunca insanlar market raflarını boşaltıyor. Bu da fiyatı yükseltiyor. Bu sorunun devamında merdiven altı üretimi çoğalacak.”
2- AYÇİÇEK YAĞI NE ZAMAN UCUZLAR?
Baki Remzi Suiçmez: “Fiyatlar şu aşamada kendiliğinden düşmez. Artmasını engellemek için ise geçici çözümler gündemde. Ayçiçek yağında gümrük vergisini sıfırlama, zeytin yağında ihracat yasağının kısıtlanması gibi. Üretim sorunu çözülmeden, üretimde devamlılık olmadan fiyatlar düşmez.
Üretim maliyetini düşürüp, çiftçiyi somut olarak destekleyip, üretim miktarını arttırıp temel ürünlerde kendi kendimize yeterli olmamız gerekiyor. Savaş çıkmadan da bizde gıda enflasyonu yüksekti. Tek suçu savaşa atmayıp ülkemizdeki yanlış tarım politikaları sürdüğü sürece maalesef enflasyon ve gıda enflasyonu düşmez.”
Hüseyin Demirtaş: “Stoklarımız yetersiz. Savaş biter ve ürün gelmeye başlarsa fiyatlar düşer. Örneğin Arjantin’den ithalat yapabiliriz ancak nakliyesiyle gelmesi 3 ay sürer...”
3- UKRAYNA KRİZİ BİTİNCE YAĞ UCUZLAR MI?
Baki Remzi Suiçmez: “Bu sadece bizim sorunumuz değil Avrupa Birliği de bu iki ülkeden yağ alıyor. Onlar da yüksek fiyatlardan şikayetçi, onların da stoklarında azalma olduğu söyleniyor. Savaş biterse dünya piyasalarında enerji dahil maliyetlerin düşebileceği bir ortamda fiyatlar düşebilir ancak onun dışında bir düşüş öngörmüyoruz.”
Hüseyin Demirtaş: "Piyasaya fazlaca ürün girerse tabi ki indirim olur."
4- DÜNYADA DURUM NE?
Baki Remzi Suiçmez: “Avrupa Birliği'ne bağlı üç önemli örgüt, yağ tedariği olmaması durumunda Avrupa'da 1-1.5 aylık yağ kaldığını ve dolayısıyla ticaret gemilerinin serbest bırakılması gerektiğini söylüyor. Şu aşamada oluşabilecek kıtlık ya da fiyat artışlarının önlenmesi en önemli sorun.”
5- AYÇİÇEĞİ HANGİ ALANLARDA KULLANIYORUZ?
Hüseyin Demirtaş: “Türkiye’de farklı türlerde ayçiçeği üretimi yapılıyor. Yağı az olan ayçiçeği, çerezlik ürün üretimi için kullanılıyor. Yağ üretimi için ise başka tür bir ayçiçeği kullanılıyor. Ayçiçeğinin posasından da hayvan yemi üretiliyor.”
