ŞEHRİVAN ÖZEL: ORHAN SAĞLAM-MEHMET ALİ EKİNCİ Van’da en büyük sorunların başında gelen işsizlik problemi derinleşmeye devam ederken sigortasız ve asgari altı çalışan işçilerin nüfusu artıyor. Ortalama nüfus yaşı 22’lerde seyreden Van’da genç nüfus işsizlik kadar, sigortasız ve düşük maaş ile çalışma konusunda da büyük sıkıntılar yaşıyor. İstihdam alanları kısıtlı olduğu kentte, iş imkanları sağlayan yerler de bunu fırsat bilerek çalıştırdıkları işçilere düşük ücret talebinde bulunuyor. Kayıt dışı istihdam oranının yüzde 53,10’lara kadar dayandığı bölgede, Van’da kayıt dışı istihdamın en çok olduğu illerin başında geliyor. Teşvik, destek, hibe gibi programlardan faydalanan bazı kesimler bu desteklere rağmen düşük maaş ve sigortasız çalışma geleneğini devam ettiriyor. Tüm bu nedenler bir araya geldiğinde, her defasında büyük bir genç, işsiz nüfus vurgusu yapılmasına rağmen kentteki nitelikli genç nüfus batıya göç etmek zorunda kalmaya devam ediyor. Lisans ve yüksek lisans düzeyinde mezuniyetleri olan gençlerin bile sigortasız ve düşük ücretli çalıştığı kentte kayıt dışı artış hız kesmeden devam ederken Şehrivan’a görüş bildiren vatandaşlar, duruma adeta isyan etti. Zor şartlarda, düşük maaş ile çalıştıklarını, evlerini geçindiremediklerini söyleyen vatandaşlar, “Şikâyet edersek, işimizden oluruz” korkusunu yaşadığı için de sıkıntısını dile getirmekte güçlük çekiyor. İŞSİZLİK SORUNUNDA KİM HAKLI? Türkiye’nin en genç nüfusuna sahip olan Van ve çevre illerinde genç nüfus yaş ortalaması 20’lerde seyrederken, işsizlik oranı da yine yüzde 20’lere kadar çıkıyor. Nitelikli işçi nüfusun, batıya göç etmesi, beraberinde niteliksiz ve işsiz nüfusun artışına sebebiyet vermeye devam ediyor. Genç potansiyeli yüksek olan kentin durumu tedirginlik yaratmaya devam ederken, genç işsizler arayışlarına devam ediyor. Sigortasız, düşük ücret ve fazla mesai şartlarında çalışmak istemeyen Vanlıların karşısına batıya göç etmenin dışında başka seçenek kalmıyor. Pandemi sürecinde çalışanlara verilen kısa çalışma ödenekleri, çalışanlar mı aldı, patronlar mı aldı? İşte Van’ın işsizlik problemindeki temel etmenler. KAYIT DIŞILIK YÜZDE 50’Yİ GEÇTİ! TÜİK’in hane halkı İşgücü İstatistiklerinden derlenen verilere göre 2020 yılında Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdam oranı yüzde 30,59 iken, Van, Muş, Bitlis ve Hakkâri illerinde ise 2020 yılında Kayıt Dışı İstihdam oranı yüzde 53,10 ile ilk sıralarda yerini aldı. Bu durum Van’da da net bir şekilde gözlenirken, pandemi sürecinde bu sıkıntı daha büyük bir noktaya ulaştı. Başta teşvikler, destek olmak üzere bölgeye has destekleri art niyetle kullanan iş sahipleri olmak üzere, birçok kesimin kayıt dışı çalıştırma geleneğini devam ettirdiği Van’da nitelikli genç nüfus batıya kaymaya devam ediyor. ÇALIŞANLAR, İŞLETME SAHİPLERİNİN ŞARTLARINI ZOR BULUYOR! Şehrivan’ın konuyla ilgili görüşlerine başvurduğu vatandaşlar kayıt dışılıktan ve düşük ücretten dert yandı. Halk arasında üniversiteli işsiz durumunda olduklarından dolayı her zaman ayıplandıklarını dile getiren isimlerden birisi Ahmet Ö. adlı bir genç oldu. Ahmet Ö.: “3 yıl önce mezun oldum. Bu süre içerisinde bir yandan KPSS’ye çalışırken bir yandan da iş aramaya devam ediyorum. Hem üniversiteli hem de işsiz olduğumuz için akraba ve çevremiz tarafından her zaman ayıplanıyoruz. Maalesef ki ne eğitim sistemimiz mezun olunca iş bulmamıza olanak sağlıyor ne de bulunduğumuz ilde alanımızla ilgili iş bulabiliyoruz. Van’da esnafların istedikleri şartlarda çalışmak çok zor, günde 12-15 saat aktif çalışılacak, sigortasız ve asgari ücretin yarısı kadar da maaş veriyorlar. Bu şartlar altında kim çalışabilir. Açlık sınırında olan biri bile bu ücrete çalışamaz, bugün verdiğimiz kiralar bile 800 TL’den aşağı değil.” Dedi. İŞÇİ SIFATIYLA ÇALIŞAN BİR ELEMAN BİRİKİM YAPAMIYOR Pandemiden dolayı başka şehirlerde çalışmak istemediğini söyleyen Ahmet Ö., “Bir gelecek inşa etmek için çalışmamız gerekiyor, en basit haliyle düğünümüzü yapabilmek için birikimimizin olması gerekiyor. Bir yandan da ev masraflarını çıkarmamız gerekiyor. Maalesef ki işçi sıfatıyla çalışan bir eleman birikim yapamıyor. Batı illerinde Van’daki şartların üstünde olanak sağlıyorlar bize, bu işler de bize cazip geliyor ve dışarı çıkıyoruz. Pandemiden dolayı şehir dışına çıkmıyorum çünkü ailem tek başına kalıyor, şartlar elverdiğinde doğrudan batı illerine çalışmaya gideceğim.” Diye konuştu. “MAAŞIMIZ YAPTIĞIMIZ İŞİN KARŞILIĞI DEĞİL!” Uzun süredir iş aradığını ama Van’da şartları iyi bir iş bulmanın çok zor olduğunu söyleyen Emrullah Akkay, “2 yıldır iş arıyorum ama bulamıyorum, çünkü üniversite mezunu olduğumuz için başvurduğumuz esnaflar bize geçici işçi muamelesi yapıyor. Van’da market, alışveriş merkezlerinde veya benzer bir yerde çalışmak için başvurduğumuzda ortaya konan şartlar dâhilinde çalışmak gerçekten çok zor. Çünkü maaş olarak verilen para, yapılacak işin karşılığı değil ve olamaz. Günde 12 saat çalışmaya karşılık bin 500 TL maaş veriliyor. Yaz kış fark etmeksizin paket servisi işinde çalışan bir yakınım ise bugün bin 750 TL maaş alıyor. Bu işlerin karşılıkları bu maaşlar olamaz çünkü asgari ücretin 3te 2’si bile değil bu maaşlar ve inanın ki Van’da bu maaşların daha da altına çalıştırılan onlarca işçi vardır.” ifadelerini kullandı. İNSANLAR MUHTAÇ OLDUĞU İÇİN DÜŞÜK MAAŞA ÇALIŞIYOR! Tekstil Kent’te 3 günde işi bıraktığını söyleyen Akkay, “Tekstil Kentte işe başladığımda bulunduğum iş yerinde 120 kişi çalışıyordu. Kiminle konuşsam maaşlarının bin 500 TL olduğunu söylüyordu, usta olanlar ise bin 800 TL maaş alıyordu. Bir de bunların yanında herkes işini yapmasına rağmen işverenler ile ustabaşı pozisyonundaki çalışanlar diğer çalışanlara resmen köle gibi davranıyorlardı. Sürekli bir baskı altında çalıştırıyorlardı, işi aksatma gibi bir durum oluğunda ise ‘bırakın gidin’ demeleri ise cabası zaten. Mesai saatleri Sabah 8, akşam 18.30 çalışma saatleri vardı, hâlbuki ben İş-Kur üzerinden işe başladım, bana sabah 8, akşam 17.00 demişlerdi, bunu işveren söylediğim de ise ‘beğenmiyorsan kapının yerini biliyorsun’ cevabını aldım, bu şartlardan dolayı işten ayrıldım. Şöyle bir şey söylenebilir, “diğerleri neden çıkmıyor” diye, orda gördüğüm çalışanların çoğu evli-çocuklu kişilerdi ve ev geçindirmek zorundaydılar, şartları başka şehirlerde çalışmalarına müsaade etmiyordu, yoksa bu işi başka şehirlerde daha iyi şartlarda yapıyorlar.” Dedi. VAN’DA DA ŞARTLAR İYİLEŞTİRİLİR İSE KİMSE BATI’YA ÇALIŞMAYA GİTMEZ! Batı illerinde şartların daha iyi olduğunu iddia eden Akkay, “Bursa’da üniversite okudum. Yaz tatillerinde Bursa’da çeşitli yerlerde çalıştım, sektör fark etmeksizin çalıştığım iş yerleri başladığım günden itibaren sigorta girişlerini yapıyorlar, maaş olarak en az asgari ücret veriyorlar, servis olanağı sunuyorlar ve bazı işyerlerinde ise harici olarak giyim ve yemek kartları veriliyor. Bu şartlar varken insan kendi memleketinden ayrılmak zorunda kalıyor, Van’da da şartlar iyileştirilir ise kimse batı illerine çalışmaya gitmez.” Diye konuştu. “ŞİKÂYET EDERSEK İŞİMİZDEN OLURUZ!” Hallerinden şikayetçi olanların işlerine son verilebileceğine vurgu yapan Yusuf E., “6 yıldır Van’da gıda ve züccaciye sektöründe çalışmaktayım. Bu süre içerisinde markette çalıştım, 1 buçuk yıl geçtikten sonra sigortam yapıldı, ondan önce sigortasız çalışıyordum. Şu an çalıştığım firmada ise 2 buçuk yıldır çalışıyorum ve hala sigortamız yapılmadı, sürekli oyalıyorlar yapacaklarını iddia ediyorlar ama orta bir şey yok. Bu iş yerinde 17 kişi çalışıyor, sigortası yatan 3 kişi var, onlarda esnek çalışma sisteminde sigorta girişleri yapılmış yalnız tam zamanlı çalıştırılıyor. Şikayet etme gibi bir lüksümüz yok, şikayet eden kişi işinden olma riskiyle karşı karşıya, kimse de işinden olmak istemez.” Diye konuştu. “MESAİ SAATLERİNDEN ÇOCUKLARININ YÜZÜNÜ GÖREMİYORLAR!” Kısa çalışma ödeneği alan personellerin paralarını iş yeri sahiplerinin aldığını iddia eden Yusuf E., “17 kişinin çalıştığı bir firmada 3 sigortalı personel şaşırmadığımız bir durum, Van’da normal bir durum aslında. Çünkü Van’daki gençleri buna mecbur bırakmışlar. Ben yıllardır çalışıyorum, ciddi manada bir denetim görmedim. Van piyasasında her iş yerine girin mutlaka sigortasız personel göreceksiniz çünkü buna mecbur kılınmışlar. Evli adam iş bulamayınca şartları kabul etmek zorunda kalıyor, kiradaki adam iş bulamayınca mecbur kalıyor bu memleketteki iş verenlerde bu insanların zaafını kullanıp, sömürüyorlar. Pandemi sürecinde devlet desteği verilen kısa çalışma ödenekleri ise işyeri sahipleri ya kendi hesaplarına aktardı ya da maaşlarından kesinti yaptı. 2 bin TL çalışan evlilerin halini siz düşünün artık sigorta yok, iş saati yok, sabahın erken saatlerinde gelip akşam geç saatlerde çıkıyorlar. Bu memlekette en az bir personel 12-13 saat çalışıyor. Ben öyle kişiler gördüm günlerce çocuğunun yüzünü görmeyen personel gördüm, sabahın ilk ışığında işe gidiyor akşam geç saatte çıkıyor, o sırada çocukları uykuda ve göremiyor.” Şeklinde konuştu. “İNSANLAR BU ŞARTLARDA ÇALIŞMAYA MECBUR BIRAKILMIŞ” İş yeri sahiplerini hiçbir şekilde memnun edilemeyeceğini söyleyen Yusuf E., “Çalıştığım iş yerinde 2 bin 500 TL maaş alıyorum, yıllardır, sabah erken işe geliyorum akşam geç saatlerde çıkıyorum iş veren halen memnun değil. Tabi sizin bir düğünümüz, taziyeniz çıksın izin isteyin bakın işte o zaman yüz ifadesini görün. İşverenin pandemi sürecinde çalışma saatleri belli olmasına rağmen yer yer ihlal edildiği zamanlarda oluyordu ve saat 10-11’e kadar çalıştığımız günler oldu. Ciddi denetimler yok, denetimler daha sık yapılsaydı Van’daki işçi kesiminin hali bu olmazdı. Bu memlekette insanlar bu şartlarda çalışmaya mecbur bırakılmış. Yanımızda çalışan birçok kişi batı illerine çalışmaya gidiyor. Bizim bakmakla yükümlü olduğumuz bir ailemiz var, yoksa batıya çalışmaya giderdik.” İfadelerine yer verdi. GENÇLER KENDİ MEMLEKETİNDE ÇALIŞMAK İSTİYOR AMA… Van’daki düşük ücret ve sigortasız çalışan işçilere dikkat çeken vatandaşlardan Murat Ayaz, şunları aktardı: “Bizim bu hale düşmemiz ve bu halde çalışmamız üzücü bir olay. Keşke farklı iş olanakları da açılsaydı. Ben Antalya’dan Van’a ailem için geldim. Artık batıda çalışmamı istemiyorlar. O yüzden 8 aydan fazladır Van’da iş arıyorum. Bulduğum iş alanları ise çok düşük ücret talep ediyorlar. Bir de sigortasız ve güvencesiz bir iş. Kendi memleketime dönüp çalışma alanları ararken karşılaştığım bu sorunlar beni kentten soğutuyor.” DENETİMLER ARTMALI! Öte yandan gazetemize konuşmak isteyen ama işlerinden çıkarılma korkusuyla konuşamayan onlarca işçi ise, sigortasız, mesai saati mefhumunun bulunmadığı ve düşük ücretle çalışmaya mahkum olduklarını söyledi. İşsizliğin yüzde 30’lara dayandığı, düşük ücretle işçi çalıştırmanın yaygın bir hale geldiği kentte gençlerin de düşük ücrete çalışmak zorunda kaldığı net bir şekilde ortaya çıkarken, bu durumun kayıt dışılığı da net bir şeklide tetiklediği görüldü. Gençler, kentte kalmakta istekli olmalarına rağmen batıya göç etmeye mecbur kaldıklarını her fırsatta dile getirirken bu noktada denetimlerin sıklaştırılması hususu sıkça öne çıkarılan konuların başında geldi.