Kovid-19 virüsünün tedavisi için çeşitli yöntemler uygulanıyor. Bir yanda tedavi çalışmaları, diğer yanda aşı çalışmaları sürdürülürken, tedavisi gerçekleştirilen hastaların bazılarında kalıcı ve geçici bir çok etki ortaya çıkabiliyor. Onlardan biri de yakın zamanda tespit edilen unutkanlık ve anksiyete. Koronavirüs'ün sinir sistemleri üzerine oluşturabileceği etkileri ve hasarları, alanında uzman isimler Haber7.com'a değerlendirdi. Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Tevfik Özlü, Medipol Mega Üniversite Hastanesi Nöroloji Uzmanı Prof.Dr. Lütfü Hanoğlu ve Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Başkanı Prof. Dr. Mehmet Ceyhan konuya ilişikin önemli açıklamalarda bulundu. PROF. DR. TEVFİK ÖZLÜ: YAYGIN BİR BULGU DEĞİL -Koronavirüs geçirmiş hastalarda unutkanlık ve anksiyete meydana geliyor bu durumun beynin yapısı ve sinir sistemine etkisini nasıl değerlendirirsiniz? "Bu hastaların hepsinde değil ama bazılarında farklı ortamlarda bazen de kalıcı uzun süren semptomlar oluyor beyinde de etkilenme oluyor. Ama her hastada böyle bir etkilenmenin olduğunu söyleyemeyiz ve bu etkilenmede de her hastada devamlılık göstermiyor bir süre sonra kayboluyor. Bu durum hastalığın kendisine de bağlı olabiliyor ya da komplikasyon diyoruz yani hastalık sırasında ortaya çıkan pıhtıların damarları tıkanması, beyindeki bazı damarların tıkanmasıyla ona bağlı olarak da ortaya çıkabiliyor. Tabi bu konuyu daha çok nörologlar bilir. Uzun vadede kontrole geldiklerinde çok nadir olarak içlerinde bazılarında bu şekilde hatırlamada bazı şeyleri güçlük çektiğini söyleyenler oldu ama yaygın bir bulgu değil bu." "ZAMAN İÇERİSİNDE GÖRECEĞİZ" -Peki bu durum kalıcı bir hasar bırakır mı? "Şuan bu daha belli değil yeni bir hastalık ve henüz daha hastalığı geçirip bu tür şikayetleri olanları yeni yeni takip ediyoruz. Dolayısıyla zaman içerisinde nasıl seyredeceğini bilmiyoruz ama sonuç olarak bu hastalıkla ilgili her türlü riski var gibi kabul edip ona göre dikkatli olmamız gerekiyor. Hastaları takip ediyoruz, bunları zaman içerisinde göreceğiz. Şikayeti olanlar tamamen düzelecek mi yoksa kısmen bir hasar kalıcı olarak kalacak mı bunları bilmiyoruz tabi." "HİÇ KİMSE GÜVENLİ DEĞİL" "Bazı kişiler ben hastalığı atlatırsam rahat atlatırım gencim, kronik hastalığım yok deyip tedbirleri aksatıyor ama bu öyle olmayabiliyor. Bazen çok genç ve hiçbir kronik hastalığı olmayan kişilerde de ağır seyredebiliyor ve bazen de böyle konuştuğumuz gibi kalıcı uzun süren başka sorunlara da yol açabiliyor. Bunlarla ilgili de çok yayınlanmış örnekler var. Kalple ilgili problemler, beyinle ilgili problemler hatta böbrek ile ilgili problemler hatta üremeyle ilgili kısırlık gibi organ fonksiyonlarıyla ilgili bazı problemlere yol açtığı gösterilmiş. Dolayısıyla hiç kimse güvenli değil, en güzeli aslında tedbir almak. Aşısı çıkana kadar bu hastalığa yakalanmamak. Çünkü yakalandığı zaman sizde bu hastalığın nasıl seyredeceği belli değil o açıdan sonradan üzülmemek için tedbir almak lazım." PROF. DR. MEHMET CEYHAN: IQ DÜZEYİNDE DÜŞÜŞ GÖZLEMLENMİŞ "Geçen hafta İngilizler büyük bir seri yayınladılar orada gerçekten çok ilginç bir şekilde belirtisiz seyredenlerde bile IQ düzeyinde, zeka düzeyinde yaklaşık 10 puan bir gerileme olduğu gösterdi. Yani bu gerçekten hastalığı geçirenlerin önemli bir kısmında bir süre sonra entelektüel faaliyetlerde, zeka kapasitesinde azalma gözleniyor. Şimdi bu tabi virüsün kendisinin direkt yaptığı bir şey midir o ihtimal biraz düşük… Daha çok damarlarda yaptığı değişiklikleri biliyoruz koronavirüsün. Özellikle bu damarlarda pıhtılaşma, daralma, kan geçişinin yavaşlaması gibi muhtemelen beyindeki etkileri bunlarla ilgili… Çok daha belirgin hastalar oluyor onlarda mesela nöbet geçiriyorlar ya da ph düşüyor. Bunlar da görülebiliyor ama oranı düşük. Fakat gerçekten yani binlerce hasta üzerinde yanlış hatırlamıyorsam 80 bin hasta gibi çok büyük bir grupta yapılmış ve hastalarda IQ düzeyinde yaklaşık 10 puan bir düşüş gözlemlenmiş ." "BUNUN GERİ DÖNÜŞÜ OLMAZ" "Şu an bu durumu henüz kimse bilmiyor. Bir süre bunların ne kadar devam ettiğinin gözlemlenmesi lazım… Çünkü kalpteki etkileri de öyle kalpte bozukluk bırakıyor. 3. aydaki değerlendirmede bunu gösterdiler. Ne kadar uzun sürdüğünü belirlemek için bunları aralıklı takip etmek lazım. Ancak eğer beyin hücrelerinde ölüm şeklinde bir arıza bırakıyorsa bunun geri dönüşü olmaz. Beyin hücreleri vücudun diğer hücreleri gibi kendini yenileyebilen hücreler değil. O yüzden hücreyi öldürmeden bazı fonksiyonlar ile ortaya çıkıyorsa düzelebilir ancak hücre ölümü ile ilerliyorsa geri dönüşü mümkün değil." "CİDDİ ZEKA PROBLEMİ OLMA SINIRINA YAKLAŞTIRIYOR" "Zaten araştırmalar o nedenle yapılıyor. Bu soru herkesin kafasını meşgul ediyor. Kalıcı hasar var mı? Hastaların bir kısmında gerçekten entelektüel kapasitenin düştüğü dediğiniz gibi hatırlama bozuklukları olduğu gözlenince bu şekilde bir çalışmaya ihtiyaç duyulmuş ve oldukça şaşırtıcı sonuçlar alınmış. Çünkü 10 zeka puanında gerileme çok ciddi bir durum. Normalde bir insanın zeka puanı ortalama 100-120 arasıdır ama 10 gerileme mesela işte 110 ise insanın IQ puanı 10 düştüğünü düşünürseniz ciddi zeka problemi olma sınırına yaklaştırıyor insanları." PROF. LÜTFÜ HANOĞLU: HASTALIK SİNİR SİSTEMİNİ ETKİLİYOR "Korona nihayetinde ciddi bir şekilde beyni ve bununla bağlantılı sinir sistemi yapılarını etkileyebilen bir hastalık bunu zaten kliniğin akut tablolarında izliyoruz değişik mekanizmalarında yapabiliyor. Bir tanesi doğrudan doğruya sinir sisteminin kendisini etkileyebiliyor. Bundan farklı mekanizmalar da sinir sisteminin etkilenebileceğini biliyoruz yol açtığı solunum bozukluğu organ problemleri nedeniyle dolaylı olarak beynin iyi çalışmasını etkileyerek de bunu yapabiliyor. Bunun bir takıp semptomları var bunların seyrek görünenleri var sık görünenleri var işte baş ağrısı hepimizin bildiği zaten semptomlar içerisinde de ön sıralarda yer alanlardan bir tanesi. Koku bozukluğunu daha ortalarda bir yerde söyleyebiliriz, bilinç kaybı gibi nadir göreceğimiz semptomlara kadar gidebilir. Sonuç olarak bu hastalık sinir sistemini etkiliyor tabi hastalık geçtikten sonra da bu durumun birtakım etkilerinin olduğunu görüyoruz." "GENÇLERDE UNUTKANLIK, RUHSAL HUZURSUZLUK, YORGUNLUK, BİTKİNLİK" "En sık görüneni daha çok gençlerde görüneni biraz unutkanlık gibi ruhsal olarak huzursuzluk hali gibi yorgunluk, bitkinlik gibi semptomlar ama bunlar kalıcı mı olacak geçici mi olacak ne kadar sürecek henüz bunları çok iyi bilmiyoruz. Aslında olayın içinde yaşıyoruz şuanda uzun süreli etkilerini bilmiyoruz bunların tabi uzun süreli yine akli melekeleri etkileyen özellikle bu hastalığın yaşlılarda ki komplikasyonları diyebileceğimiz durumlardan da literatür söz ediyor ama daha henüz onlarla ilgili bir bilgimiz yok." ALZHEİMER VE PARKİNSON'A TETİKLEME "Mesela yaşlı insanlar da aynı şekilde bu beyin etkilenmeleri nihayetinde Alzhemir hastalığı gibi Parkinson hastalığı gibi bir takım nörolojik dediğimiz hastalıkların tetiğini çeker mi acaba böyle bir şeye sebep olur mu soru işareti olarak duruyor. Bunlar zaman içerisinde göreceğimiz şeyler olacak gibi görünüyor" ETKİLER ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALAR -Bu Tarz çalışmalar İngiltere’nin dışında başka ülkelerde yapılıyor mu? "Mutlaka vardır ama ben henüz bilmiyorum ama bizim kendi aramızda konuştuğumuz klinik içerisinde konuştuğumuz, düşündüğümüz şeyler var. Bu tür çalışmaların doğru olarak bir koordinasyonu gerekiyor. Yani hastalar üzerinden doğru bilgilere ulaşabilmek için benim bildiğim yok Çin kaynaklı küçük bir çalışma var onda 29 ya da 30 kişi üzerinde İngiltere’dekine benzer şekilde yapılmış ama dikkatle ilgili özellikle testlerde bozukluk oluşmuş olan bir şey var. İngiltere’den bildiğim kadarıyla gelen haber aslında çok yüksek sayıda bir hasta üzerinden genel komplikasyon performansı ölçen testlerde, bu hastalığı geçirmeyenlere göre bir düşük performans ortaya çıktığı söylüyor bize. Bu olabilecek olan bir şey… Ama dediğim gibi burada bu kalacak mı mesela ya da bir süre sonra ortadan kalkacak mı bunları bilmiyoruz. Daha ileri yaşlardaki insanlarda bu daha ağır ciddi bozukluklar, bunamaya yol açacak şekilde bir rol oynayacak mı henüz bunları anlamak için erken."