Kayıt dışı ile mücadelede ihbar, şikayet ve bilgi edinme hakkı ile ilgili açıklamalarda bulunan Van SGK İl Müdürü Abidin Göksoy, kayıt dışı istihdama neden olan birçok etkenden bir tanesinin; çalışanların ve işverenlerin sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan hak ve yükümlülüklerini yeterince bilmemeleri ve sosyal güvenliğin önemi konusunda yeterli bilinç seviyesine sahip olmamaları olduğunu söyledi. Sosyal Güvenlik Kurumu olarak, rehberlik anlayışını esas alan bir yöntem ile kayıtlı istihdamı teşvik etmeye çalıştıklarını ifade eden Göksoy, “Kurumun denetim ile temel amacı da, işverenlere idari para cezası vererek gelirlerini artırmak değildir. SGK, esas olarak işverenleri sosyal güvenlik mevzuatı ile ilgili yükümlülükleri konusunda bilgilendirerek, mevzuatın uygulanması aşamasındaki sorunları en aza indirmeye çalışmaktadır. Sosyal güvenlik sistemi vatandaşlara hayatları boyunca sağlık hizmeti vermeyi, asgari bir gelir düzeyi sağlamayı ve kişileri mesleki, fizyolojik ve sosyo-ekonomik nitelikteki risklere karşı korumayı ve bu risklerden doğan zararları gidermeyi amaçlayan sistemdir" dedi. Türkiye’de sosyal güvenliğin Anayasa’da güvence altına alındığına vurgu yapan Göksoy, "Ülkemizde sosyal güvenlik, anayasal bir hak olarak Anayasa’nın 60’ıncı maddesinde yer alan “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar” hükmü ile güvence altına alınmıştır. Çalışanların sosyal güvenlik sistemine dahil olmaları hak ve aynı zamanda bir yükümlülüktür. Çalışmaya başlayan herkes kanunen mutlaka sosyal güvenlik sistemine dâhil olmak zorundadır. Çalışanlar kanunen bu hakkın yerine getirilip getirilmediğini işverenden isteme ve yerine getirilmediği takdirde yasal yollara başvurma haklarına sahiptir. İşverenler açısından da; gerek kendisini gerekse yanında çalıştırdığı kişileri sosyal güvenlik kurumuna bildirmek zorundadır" ifadelerine yer verdi. Açıklamalarında sosyal güvenlik sisteminin, sigortalı çalışanlara sağladığı avantajlara da değinen Göksoy, şöyle konuştu: “Sigortalı çalışan kişi ve aile bireyleri sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler. Sigortalı çalışanlara iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hali nedenleriyle çalışamadığı sürelerde maaşının işveren tarafından ödenmeyen kısmını karşılamak üzere geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Sigortalı çalışanlara iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle kısmen veya tamamen çalışamaz duruma gelmesi halinde sürekli iş göremezlik geliri bağlanır. Sigortalının aile bireylerine, sigortalı iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle hayatını kaybetmesi halinde ölüm geliri bağlanır. Sigortalı herhangi bir nedenle sakatlanıp çalışamaz duruma geldiğinde malullük aylığı bağlanır. Sigortalı, belli bir yaşa geldiğinde yine prim şartlarını da sağlıyorsa kendisine yaşlılık aylığı bağlanır. Sigortalı öldüğünde eş ve çocukları ile anne ve babasına ölüm aylığı bağlanır. Cenaze yardımı ve emzirme ödeneği ödenir." "Kayıt dışı istihdam, hem çalışanlar ve işverenler hem de devlet açısından birçok olumsuz etkiye yol açmaktadır" Sigortasız işçi çalıştırma durumunda olduğu gibi, çalışma sürelerinin veya ödenen ücretlerin eksik bildirilmesinin de kayıt dışı istihdam olarak değerlendirildiğine dikkat çeken Göksoy, “Çalışanların sigortalı olarak çalıştırılmaları anayasal bir hak olmakla birlikte aynı zamanda hem çalışanlar hem de işverenler açısından bir zorunluluktur. Yani işverenlerin çalışanlarını sigortasız olarak çalıştırma hakları olmadığı gibi çalışan kişilerin de sigortasız çalışmak veya sigortasız çalışmayı istemek gibi bir hakları söz konusu değildir. Bu şekilde çalışmayı isteyen kişilerin sigortasız çalıştırıldığının tespiti halinde işverenlere yönelik yaptırmalar uygulanmakta, işverenler kendilerince kötü niyetli olmamalarına rağmen mağdur olabilmektedir. Özellikle emekli aylığı alan, dul veya yetim aylığı alan, sosyal yardım alan veya bakmakla yükümlü konumunda olan bazı kişilerin sigortasız çalışma konusunda daha istekli oldukları bilinmektedir. Bu kimselerin sigortasız çalışma konusundaki talepleri karşısında işverenlerin yasal yükümlülüklerini yerine getirme bilinciyle ve tespiti halinde mağduriyet yaşamama amacıyla gereken dikkati göstermeleri gerekmektedir. Kayıt dışı istihdamın toplumun sosyal ve ekonomik değerleri üzerinde birçok olumsuz etkisi bulunmaktadır. " dedi. "Sigortasız birini 1 yıl çalıştıran işverenlere 76 bin 518 TL idari para cezası uygulanmaktadır" Kayıt dışı çalışan işçinin emekli olma hakkının olmadığını belirten Göksoy, kayıt dışı çalışan bir kişinin çalışamaz yaşa geldiğinde başkalarının yardımına muhtaç olduğu gibi herhangi bir nedenle sakatlanıp çalışamaz duruma gelindiğinde malullük aylığından da yararlanamayacağını söyledi. Sigortasız işçi çalıştıranlara yönelik uygulanana yaptırımlara da değinen Göksoy, “Sadece 1 sigortalıyı, 1 ay sigortasız çalıştırdığı tespit edilen işverene toplam 11 bin 771 TL idari para cezası uygulanmaktadır. Yapılan tespitte işçinin sigortasız çalıştırıldığı süre 6 ay ise 41 bin 202 TL, 1 yıl ise 76 bin 518 TL idari para cezası uygulanmaktadır. Bu 2020 yılı için geçerlidir. Ayrıca bu çalışmalara ait primler, gecikme cezası ve faiziyle birlikte tahsil edilir. Bu işyerlerinin yararlanmakta olduğu sigorta prim teşvikleri durdurulur. Yaşanacak iş kazası ve meslek hastalıkları karşısında devlete ve işçilere karşı ağır idari ve adli yükümlülükler doğar. Haksız rekabete neden olur ve piyasa dengesinin bozulmasına zemin hazırlar. Devlet ve özel sektör tarafından sağlanan teşvikler ile hibe ve kredi avantajlarından faydalanılamaz. Vergi avantajı sağlayan indirim ve gider yazma gibi avantajlardan yararlanma hakkı yoktur. İşyerinde çalışanların verimliliği ve motivasyonu azalır. Ölçek ekonomilerden yararlanılamadığından büyüyemezler, marka oluşturma ve pazarda yer edinme şansları azalır" diye konuştu. Çalışanların; çalışmalarının işverenler tarafından bildirilip bildirilmediğini veya hangi kazanç seviyesinden bildirildiğini kısa sürede öğrenebileceği birçok yolun olduğuna da değinen Göksoy, sözlerini şöyle devam etti: “PTT’den alınan e-devlet şifresi ile www.turkiye.gov.tr adresinden sorgulama yapılabilir, 7 gün 24 saat “Alo 170” Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi’ni aranabilir, telefonun kısa mesaj bölümüne “P’ boşluk ‘TC kimlik numarası’ boşluk ‘Aile sıra numarası’ yazılarak ‘5502’ye bütün operatörlerden kısa mesaj gönderilebilirler. Yine il ve ilçelerde bulunan tüm sosyal güvenlik il müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkezine başvurarak da, sigortalı çalıştırılıp çalıştırılmadığı ve hangi kazanç seviyesinden bildirildiği kısa sürede öğrenilebilir. Çalışanlar sigortasız çalıştırıldıklarını ya da ücretlerinin veya çalışma sürelerinin eksik bildirildiğini düşündüklerinde, ihbar ve şikayetlerini Sosyal Güvenlik Kurumu’na şu yollarla iletebilir: Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi “Alo 170” i 7 gün 24 saat arayabilirler. En yakın sosyal güvenlik il müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkezine şikâyetlerini iletebilirler. Her türlü istek, şikayet, ihbar, görüş ve öneriler Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) üzerinden de yapabilirler. İşverenlerimizin herhangi bir olumsuzlukla karşılaşmamaları, teşviklerinin yanmaması için kayıtlı istihdama önem vermelerini önemle hatırlatıyor, kazasız ve bol kazançlı günler diliyorum."