2011 yılında yaşanan iki büyük depremde birçok kamu binası ve konut yıkılırken, depremin yıktıkları arasında kentin tarihi evleri de var. Deprem sonrası tarihi evlerden sadece birkaçı ayakta kalabildi. Onlar da bakımsızlıktan yıkılmak üzere. Yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalan Eski Van Evlerinin çok kısa ömrü kaldı… Anadolu’nun hemen her köşesinde değişik dönemlere ait ve çoğunlukla anonim mimari ile yöredeki yapı ustaları tarafından çeşitli tiplerde evler inşa edilmişti. Bu mimari evlerin başında eski Van evleri geliyor. Evler ağır kış şartlarına maruz kalmış ve yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadırlar. Ve bu tarih kokan Eski Van evleri şimdilerde kaderine terk edilmiş durumda. Van’da konut mimarisinin oluşumunda temel etkiler; Coğrafi koşullar, örf, adet, malzeme ile yaşam tarzıdır. Van evleri bu özellikleri Bitlis ve Erzurum evlerinden farklı olmakla birlikte, daha çok Orta Anadolu özelliklede Konya ve çevresinin mimari yapı özelliklerini göstermektedir. İNSANLAR İLGİSİZ!2011 yılında yaşanan iki büyük depremde birçok kamu binası ve konut yıkılırken, depremin yıktıkları arasında kentin tarihi evleri de var. Depremin ardından bu tarihi evlerden sadece birkaçı ayakta kalabildi. Onlar da bakımsızlıktan dolayı kaderine terk edildi. 90’lı yılların başında sayısı 20 olan tarihi Van evlerinin büyük bir bölümü kullanılamaz hale geldi. Kentte 2011 yılında yaşanan depremlerde de en büyük zararı bu tarihi evler gördü. Kerpiç ve ahşap ağırlıklı inşa edilen Van evlerini artık kentte görmek pek mümkün değil. Van evleriyle ilgili araştırmalar yapan bilim adamları, üç ila beş yılda evlerden hiçbir örneğin kalmayacağına işaret ediyor. Evlerin yok olma sebepleri arasında; insanların ilgisizliği, kamu kurum kuruluşlarının gerekli önlem ve özeni göstermemelerinin ciddi rolü var. Van evleri gibi kentin önemli mimari eserleri olan kehrizler, çeşmeler ve kamu yapılarının örneklerinin yok olduğu da söyleniyor. YÖRÜKOĞLU: TARİHİ EVLERİN SATIŞI YASAKKültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu, gelinen noktada kurul üzerine düşeni yapmadı. Bir tarihi miras olan Eski Van Evleri ilgisizlikten dolayı çürümeye terk edildi ve birçoğu yıkıldı. Van’da birçok noktada bulunan tarihi miraslardan bir tanesi de Cumhuriyet Mahallesindeki 1930 tarihli Eski Van evidir. Şükrü Yörük tarafından yaptırılan mimari güzellik, kaderine terk edilmiş durumda. Eve dair açıklama yapan evin hissedarlarından 78 yaşındaki Ali Fuat Canpolat Yörükoğlu, “Bu evler bize ve halamlara aittir. Babam Şükrü Yörük tarafından 1930 yılında inşa edildi. Bu evler hissedarlık olduğundan dolayı evlerin satımı yasak.” Dedi. DEFİNE AVCILARININ HEDEFİNDELER!Evin özelliklerini anlatan Yörükoğlu, “İki katlı ve iki bölümden oluşuyor. Haremlik, selamlık. Evin on odası vardır. Bu evler iki büyük deprem gördü. Ancak en ufak bir çatlak oluşmadı. Define avcıları tarafından defalarca kapı ve pencereler kırıldı. Define avcıları evde kapı pencere bırakmadı. Geceleri gizlice girip kazı yaptılar.” İfadelerini kullandı. MÜLK SAHİPLERİ DE DUYARSIZKonuyla ilgili görüştüğümüz Van Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu yetkilileri ise mülk sahiplerinin duyarsız davrandığına dikkat çekti. Van Evlerinin kerpiçten yapıldığını ve kerpiç malzemenin yıllık olarak bakım gerektirdiğini, ancak mülk sahiplerinin gerekli masrafı yapmaktan geri kaldığını ve bundan dolayı evlerin her geçen gün yok olmakla karşı karşıya kaldığını belirtti. ÖZTÜRK: ARTIK GERİYE DÖNÜŞ YOKEvlerin yok olma sebepleri arasında; insanların ilgisizliği, kamu kurum kuruluşlarının gerekli önem ve özeni göstermemelerinin ciddi rolü olduğunu belirten Yüzüncü Yıl Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Şahabettin Öztürk, Van evleri gibi kentin önemli mimari eserleri olan kehrizler, çeşmeler ve kamu yapılarının örneklerinin yok olduğunu söyledi. Eskiyi yaşatma anlamında yapılacakların hayal ötesinden ileri gitmeyeceğini belirten Öztürk, “Ayakta kalan Van evleri yer itibariyle yüksek rant ve kazanç getiren yerler olduğu için yıkılıp yerine daha büyük, ranta ve kazanca yönelik yapılar inşa edildiği görüldü. Zamanında gerekli önlemler alınsaydı, bir takım çözüm önerileri vatandaşa yardımcı olmak maksadıyla yapılsaydı eminim Van’ın da kendine has bir kültürü olacaktı. Konut mimarisinin örnekleri, gıptayla göstereceğimiz örnekler olacaktı. Artık geriye dönüş mümkün değil.” Şeklinde konuştu. ‘TARİHİ KONAK HARABE HALİNDE’Van evlerinin dışına tarihi yerlerinde yok olduğunu söyleyen Öztürk, “Bu yok olan tarihi yerlerden biri de Vali Tahir Paşa Konağı. Konak şimdilerde restore edilmeyi bekliyor.Kültür Turizm Müdürlüğü tarafından tarihi niteliği tescilli olan ve ilim irfan yuvası olarak bilinen Vali Tahir Paşa Konağı da yıkılmaya yüz tuttu. Konak restore edilmezse, diğer konaklar gibi tarih sahnesinden sessizce çekilme tehlikesiyle karşı karşıya bulunuyor.Van’ın geleneksel mimarisinin günümüze taşınmasında önemli unsurlardan olan tarihi evler, ilgisizlik ve restorasyon yapılmadığından dolayı tahrip olmuş durumda. Temel malzemesi kerpiç ve ayrılmaz parçası ise tandır olan bu evlerin en önemli özelliği ise yazın serin, kışın sıcak olması. Emin Paşa Mahallesi’nde yok olan Vali Tahir Paşa Konağı ise harabe haline dönmüş. ŞEHRİVAN ÖZEL - MERAL YILDIZ