ŞEHRİVAN ÖZEL: HAMİT KARAKUŞ- Türkiye genelinde olduğu gibi Van’da da aylardır etkili olan ekonomik kriz durumu kentteki esnafları korkutmaya devam ediyor. Fitili döviz manipülasyonu ile başlayan sonra fırsatçılık, stokçuluk ile devam eden süreç her kesimde büyük ekonomik sıkıntılar yaratıyor. Bir çok sektörde fiyatların iki katına çıktığı, vatandaşın alım gücünün düştüğü süreçte esnafların bir çoğu da aylardır büyük sıkıntılar ile kepenk kapatmama mücadelesi veriyor. Vatandaşın alım gücünü vurduğu kadar, esnafın iş gücünü de etkileyen piyasalardaki sıkıntı bir çok esnafın kış ile ilgili karamsar bir tablo çizmesine neden oluyor. Piyasadaki ölü durum esnafı önümüzdeki aylarda daha büyük sorunlarla karşı karşıya getirme tehdidi oluşturuyor. Bir çok esnafın artık kirasını bile çıkaramadığı süreçte, Şehrivan’a konuşan kesimler “Siftah bile yapamıyoruz.” Şeklinde görüş belirtiyor. “Bu şekilde devam ederse bir çok esnaf kepenk kapatır” diyen esnaflar piyasaların acilen düzelmesi için beklemekten başka bir şey de yapamıyor. Türkiye’de son dönemde yaşanan kriz ile birlikte, fiyatların yükselmesi ve dolar bazlı bazı ürünlerin yanı sıra çoğu üründe fiyatların fahiş şekilde artış göstermesi, hem vatandaşın hem de esnafın zor günler yaşamasına neden oldu. Yaşanan krizin atlatmak ve piyasada yükselen fiyatların en aza asgariye düşmesi noktasında hükümetin önlem paketleri devam ederken, özellikle kış aylarında iç ekonominin düşüş yönünde seyretmesi esnafın zor günler yaşamasına neden oldu. Şehrivan Gazetesi olarak Vanlı esnafın yaşanan kriz dönemini, krizin etkilerini nasıl gördüğü ve kış ayının kapıya dayanmasıyla birlikte ne gibi sıkıntılar yaşadıklarını sizler için derledik. ŞEYLAN: FİYATLARIN BİR AN DA YÜKSELMESİ BİZLERİ KÖTÜ ETKİLEDİ Tatlı satıcısı Hakan Şeylan adlı esnaf, son dönemde yaşanan kriz ortamı ve fiyatların bir anda yükselmesi bizleri olumsuz yönde etkilediğini ifade etti. Şeylan, “Fiyatların bir anda yükseliş sağlaması vatandaşın bu yükseliş karşısında fiyatları esnafın bilinçli olarak yükselttiği algısı oluştu, bununla birlikte satışları düşmesine neden oldu. Özellikle her şeyin bir anda pahalanması bizi kötü anlamda etkiledi. Ben tatlı satıyorum, halka tatlısının ana maddesi un, bununla birlikte unun bir anda yükselmesi ister istemez unlu mamullerinin yükselmesine neden oldu. Eskiden satışını yaptığımız 12 ila 15 liralık baklavayı şuan 18 ila 25 liraya satıyoruz.” diye konuştu. “KIŞI NASIL ATLATACAĞIMIZI BİLMİYORUZ” Fiyat artışlarının dolara bağlı veya bağlı olup olmadığını ifade eden Şeylan, “Dolar şu an düşmüş durumda ama fiyatlarda bir düşüş yaşanmadı eskisi gibi devam ediyor. Krizin etkileri sürerken kışın kapıya dayanması esnafı daha da etkileyecektir. Havalar soğuk ve satılarımız gün geçtikçe daha da düşüyor. Kira parasını ancak çıkarabiliyoruz ve evimize zor şartlar ekmek parası götürebiliyoruz. Yani herhangi bir birikim yapamıyoruz. Bu konuda son olarak söylemek istediğim, piyasada ki bu olumsuz havayı kaldırmak adına denetimler sıklaşmalıdır. Küçük bir esnaf olarak kışı nasıl atlatacağımızı bilmiyoruz.” Dedi. “KÂR ETMEDEN AYNI FİYATTAN MI SATAYIM?” Yaşanan kriz ile birlikte fiyatların yükselmesi vatandaşla anlaşmazlık yaşadıklarını belirten Mustafa İşnas adlı esnaf, “Daha önce 10 liraya verdiğimiz bir ürünü şu an 12 liraya alıyoruz. Esnaf olarak karımızı üstüne koyarak 15 liraya satmamız gerekiyor. Vatandaşa bunu yansıtınca, vatandaşı sanki dolandırıyormuşuz algısı oluşuyor. Bu konuda vatandaşa karşı mağdur oluyoruz. Vatandaşlar esnafa bakış açısı değişiyor. Fiyatların yükselmesi bizim fırsata çevirdiğimiz düşüncesi oluşuyor. Kısaca şöyle diyeyim, daha önce aldığımız 7 liralık ürünü şimdi 9 liraya alıyoruz. Yani şimdi ben kâr etmeden aynı fiyattan mı satayım? Mecbur olarak 10 liraya satmak zorundayım. İlk zamanlar 9 liralık dediğimiz ürün 10-11 liraya çıktı. Esnafın tepki göstermesiyle fiyatı düştü. Bizler ürün getirmezsek satamayız, mecburuz satmaya bundan dolayı vatandaşla karşı karşıya kalınca gerçekten zor oluyor.” diye ifade etti. İŞNAS: KIŞ ESNAFI KÖTÜ ETKİLECEKTİR Kriz ile birlikte kışın daha da zor günlerin kendilerini beklediği vurgulayan İşnas, “Kış ayları işsizlikle birlikte satışların düşmesine neden oluyor. Van’da genel anlamda inşaat ve hayvancılık üzerine kış aylarında bundan dolayı harcama az olacak ve işlerin daha da düşmesine neden olacaktır. Bununla birlikte ödemeler de sıkıntılar yaşayacağız. Krizin etkileri sürerken kışın gelmesiyle esnafı kötü etkileyecektir.” dedi. ALBAYLI: KRİZDEN HERKES OLUMSUZ ETKİLENDİ Piyasada durgunluk olduğunu ve havaların soğumasıyla birlikte satışların düştüğünü belirten Mehmet Albaylı adlı esnaf, “Krizin etkileri hali hazırda devam ettiğini söyleyebiliriz. Hükümet tarafından açıklanan ekonomik paketleri ve yapılan denetimler bir şeylerin bir nebze düzelmesine neden olsa da dolar endeksli yükselen fiyatların düzeldiğini söylemek pekte mümkün görünmüyor. Bugün Van’da genelinde küçük esnaf, büyük esnaf ayrımı yapmaksızın herkesin etkilendiği ve zor bir süreçten geçtiği aşikâr ve ortada olan bir durumdur. Bu anlamda hükümetin yerel anlamda esnaflara destek olması gerektiğini düşünüyorum. Yükselen fahiş fiyatların asgari en aza indirmek ve bununlar birlikte iç pazar ile ilgili kısa zaman içerisinde uzun vadeli bir politika çizmesi gerektiğine inanıyorum. Bugün etkileri süren krizi fırsata çevirenler illerde yaşanacak başka krizlerde etkileri daha büyük ve yıkıcı olabilir. Hükümetin bunu iyi inceleyip üzerinde durması gerektiğine inanlardanım.” dedi. ZOR GÜNLER BEKLİYOR... Piyasadaki olumsuz havanın kış ayı gelmesiyle biraz daha kendini htireceğini ifade eden Albaylı, “Van genelinde baktığımızda kış ayları piyasada durgunluk olması normal, üreten değil tüken bir il profiline sahip bir kentiz. Yazları üreten, kışları tüken ve tasarruflu kullanan bir kent olması itibariyle kışları piyasada durgun geçmesi herkesin beklediği ve önceden öngörülen bir tespit değildir. Kış aylarının gelmesiyle, krizin etkileriyle beraber bizleri zor günler beklediğini söyleyebiliriz. Bundan en çok küçük esnaf etkilenecek diye bir şey söylememiz mümkün görünmüyor. Büyük esnafta etkilenmiştir, yani herkes bu krizden etkilenmiştir.” dedi. “SİFTAHSIZ EVE GİTTİĞİMİZ GÜNLER OLUYOR” Yaşanan krizden en çok esnafın etkilendiği ifade eden Azad Kaya adlı esnaf, “Eskiden 5 liraya aldığımız ürünü şu an 10 liraya bile alamıyoruz. Vatandaş’a 5-6 liraya verdiğimiz ürünü birden 10-15 liraya çıkartınca da vatandaşta haliyle çekimser kalıyor. Van’da işsizlik, bizim senetlerimiz, çeklerimiz ve kredi borçlarımız üzerine gelince de hepimiz zor günler geçirmemize neden oluyor. Şu an bulunduğumuz pazarın hali ortada kimse yok. Eve ekmek götürecek kadar iş yapamıyoruz. Kış ayları zor geçiyor, üstüne bir de ekonomik sıkıntılar gelince daha da zor geçecek. Eskiden evimize ekmek götürebilecek durumdaydık. Son dönemde siftahsız eve gittiğimiz günler oluyor. Ekonomik krizle beraber epey bir çöküş yaşadık. Umarım devam etmez. Gidişat kötü ilerliyor.” diye konuştu. “NE YAPACAĞIMIZ ŞAŞIRMIŞ DURUMDAYIZ” Ekonomik kriz yaşadıklarını ve hala da yaşadıklarını söyleyen Aykan Çoban adlı esnaf, “Yaşanan ekonomik kriz bizleri derinden etkiledi. Piyasa da bulunan ürünler aldı başını gidiyor. Ne yapacağımız şaşırmış durumdayız. Yemeği fiyatlarını düşersek olmuyor, yükseltsek olmuyor. Vatandaş bu konuda mağdur durumda, önümüzde kış var. Esnaf bu anlamda zor durumda ve kiralarımızı ödeyemeyecek durumdayız. Biz esnafın yapabilecek bir şeyi yok gerekli mercilerin bu konuda gerekli denetimleri yapması gerekiyor. Piyasadaki toptancıların bu konuda denetimlerin sıklaştırılması gerekiyor. Ben iş yerimde salça kullanıyorum. Önceden 18 liraya aldığım salçayı şu an 40-45 liraya yükselmiş durumda, yani şimdi 40 liraya aldığım ürünü ne kadara satmam gerekiyor. Etin kilosunu alıyorum 40-45 liraya sadece 6 kebap çıkıyor. 6 kebapla nasıl maliyetini kurtarayım. Yanında salatası, suyu, ekmeği, kirası, eleman parası, elektrik faturası yani gider çok ama gelir yok. Bu şekilde devam ederse çoğu esnaf kepenk kapatmak zorunda kalacaktır.” Dedi. “TARİHTE HİÇBİR ZAMAN BU KADAR ETKİLENİP BU KADAR YIPRANMADIK” Deprem de gördüklerini ve ramazan aylarında işlerinin kötü olduklarını vurgulayan Mustafa Gezer adlı esnaf, “Yaşan krizle birlikte ciddi ciddi ve samimi bir şekilde tarihte hiçbir zaman bu kadar etkilenip bu kadar yıpranmadık. Genel olarak çok büyük bir sıkıntı var. İşlek caddelerde hareketlilik var. Cadde üstünde bulunan esnaf biraz daha kapalı alanlara ve pasajlara göre daha iyi iş yapıyor. Söz gelimi eskiden günde 5 bin liraya iş yaparken şimdi düşmüş 1 bin liraya, bizler 500 liraya iş yaparken düşmüş 100 liraya, ortalama 30-35 bin lira bir giderle beraber ödememiz var. Yani aylık en fazla 10-15 bin lira para elimize geçtiğini düşünürsek, eşten dosttan ve kredi kartlarından derken çok debeleniyor ve mücadele ediyoruz. Çok büyük bir sıkıntı var. Ne yapacağımızı bilmiyoruz. Dua ediyoruz ve sabrediyoruz.” diye konuştu. “MÜŞTERİYE YENİ FİYATLARI ANLATAMIYORUZ” Yaşanan kriz ile birlikte kış ayının gelmesiyle satışların düşüş yaşanıp, yaşanmayacağına değinen Gezer, “Giyimci esnafında hareket var. Kar yağmasıyla beraber daha çok hareketlenecektir. Kar yağışının gelmesiyle birlikte giyimci ve ayakkabıcılarda hareketlilik yaşanmasına ve bununla birlikte bize de etkisi oluyor. Geçen yıllara oranla satışlar da çok büyük düşük seviyelerde ilerliyor. Çok büyük sıkıntılarımız var. İndirime gidiyoruz, elimizde olan ürünleri daha uygun fiyata satmaya çalışıyoruz. Yeni ürün almak sıkıntı, dolarla beraber fiyat çok fark etti. Yani müşterilerle debeleniyoruz. Müşteriye yeni fiyatları anlatamıyoruz. 5 liraya aldığım ürünü 12 lira olmuş. Şimdi müşteriye 15-17 lira deyince müşteride haliyle tepki verip daha önce 10 liraya alıyordum diyor.” “MAĞDUR OLAN YİNE MAĞDURİYETİ DEVAM EDİYOR” Hükümetten destek ve bir seçenek beklediklerini ifade eden Gezer, “Sağda solda duyuyoruz. KOBİ’lere işte bu kadar kredi verilecek. Aslında sıkıntı ne biliyor musunuz? 30 bin lira kredi verilecek ama Bağ-kur borcun olmayacak, kredi kartın bir gün gecikmemiş olacak yani velhasıl kelam sicilin çok temiz olacak. Para sicili düzgün olanlara veriliyor. Yani sicili temiz olan adamın zaten ihtiyacı yok. Sicilini bozmayan adamın işleri de düzgün yolunda gidiyor demektir. Yine bu konuda parayı durumu iyi olan zengin olan adam alıyor. Mağdur olan yine mağduriyeti devam ediyor.” diye konuştu.