ŞEHRİVAN ÖZEL: ÖMER FARUK TOKTAŞ - HAKAN İZGİ - Van yerel ekonomi konusunda hareketli günler yaşıyor. Özellikle İranlılar’ın gelişi Van ekonomisine can suyu olmaya devam ediyor. Ama… Bir neden var ki Van esnafı ne yaparsa yapsın ay sonunda elde avuçta para kalmasının önüne geçiyor: Yüksek kiralar. Bir Cumhuriyet Caddesi, Kazım Karabekir Caddesi dükkânının kirasının İstanbul’daki İstiklal gibi caddelerin fiyatları ile yarıştığı Van’da esnaf ay boyunca kazandığını kiraya yatırıyor. Van’da cadde üzerinde, alışveriş merkezlerinde kiralar 20-30 bin TL’nin altına düşmüyor! Büyükşehir olmasına rağmen hala alternatif cadde ve sokaklar noktasında büyük sıkıntılar yaşanan Van’da Cumhuriyet ve Kazım Karabekir Caddesi ‘Mecburiyet Caddesi’ olarak anılmaya devam ediyor. Her geçen gün nüfusu artan ve 2014 yılından bu yana Büyükşehir olan kentte sadece birkaç büyük caddenin egemenliği sürerken bu durum kiraların Türkiye’nin en büyük kentlerinin en lüks caddeleri ile yarışır duruma gelmesine neden oluyor. Hali hazırda kiraların 20-30 bin TL’den aşağı düşmediği anda kiracı esnaflar feryat figan ediyor. Ay boyunca çalıştığı ve kazandığı parayı kiraladığı dükkanın kirasına yatıran esnaf, iş yeri esnaflarının bu keyfi yüksek fiyatlarından dert yanarken bir taraftan da alternatif mekanlar olmamasından şikayet ediyor. Bir dönem alışveriş merkezlerinde de patlak veren yüksek kiralar Van’ın merkezindeki esnaflar için alarm verirken birçok isim bu gidişatın bir çok esnafın iflasa sürükleteceğini söylüyor. Esnaf bu konuda bir standart, ortak hareket ve hukuki bir zemin hazırlanmasını isterken Van Emlakçılar Derneği başkanı ise bu noktada Cumhuriyet Caddesi gibi caddelerin mecburiyet caddesi olmaktan çıkarılması gerektiğini söylüyor. VAN NEREYE GİDİYOR?Van denince akla ilk gelen caddelerin başında Cumhuriyet, Maraş ve Fevzi Çakmak caddeleri geliyor. Şehir ile adeta özdeşleşmiş olan bu caddeler yıllardan bu yana nüfusun şehir merkezinde oluşturduğu yoğunluğu taşımanın yanında birçok esnafın da ekmeğini kazandığı iş yerlerine ev sahipliği yapıyor. Caddelerin ev sahipliğine ve potansiyeline diyecek yok… Ama burada bulunan iş yeri kiralarının adeta dudak uçuklattığını söylemek mümkün. Vatandaşa en iyi şekilde ulaşılabilecek tek yolların da bu caddeler olması esnafa iş yerlerini açacak başka adres bırakmıyor. Kiraların bu denli yükseklere çıkmasının sebebini sorduğumuzda ise aldığımız cevaplar Van esnafının ne tür zorluklar yaşadığını bir kez daha gözler önüne serdi. Esnaf ve Van Emlakçılar Dayanışma Derneği Başkanı Orhan Özdek konuyla ilgili çarpıcı görüşler paylaşırken ortak kanaat olarak Van’ın fahiş dükkan fiyatlarından kurtulmasının tek yolu mecburiyet caddelerinden kurtulması olarak öne çıktı. BAŞKA SEÇENEK OLMAYINCA…Kiralar yüksekliğinden en çok mustarip olanlar ise şüphesiz Cumhuriyet ve Kazım Karabekir Caddesi esnafı… İşte o cadde üzerindeki esnaflardan birisi olan ve Saadet Kuyumculuk Yetkilisi Yasin Sevgi “Bence Cumhuriyet Caddesi ve buna benzer birkaç yerdeki kiraların pahalılığı kuyumculara olan bakış açısından kaynaklanıyor. Mal sahipleri iş yerlerinin kiralarını yüksek tutuyor çünkü sürekli kuyumcuların bu yüksek kiralar altından kalkabileceklerini düşünüyor. Emin olun bugün cadde üzerinde kuyumcular olmasaydı bu iş yeri kiraları 10 Bin TL’den başlamak yerine maksimum 5-6 Bin TL olurdu. Mahalle aralarında kuyumcu dükkânı olamayacağına göre kuyumcular için tek seçenek Cumhuriyet Caddesi oluyor. Burası da Van’ın en işlek caddesi ve mal sahipleri bunu görünce kiraları yükseltiyor. Kuyumcuların da başka seçeneği olmadığı için bu kiraları kabullenmek zorunda kalıyor.” Şeklinde konuştu. KİRA YÜKSEKLİĞİNİN SEBEBİ MECBURİYET CADDESİ!Kuyumcular için farklı bir nokta oluşturulduğu takdirde kiralarda yüzde 50 oranında düşüş yaşanacağını belirten Sevgi “Van’ın belli bir potansiyeli var. Bu potansiyelde sadece Cumhuriyet ve Maraş caddeleri üzerinde dağılıyor. Biz kiramızı ödeyemediğimizde gidip başka bir yerde kuyumcu açacak da değiliz açıkçası. Çünkü bu şekilde kullanıp iş yeri açabileceğimiz bir nokta yok. Her yıl kiralara belirli oranda zam geliyor. Yakın bir zaman içerisinde bizim iş yerimizin yan tarafında bir dönerci açıldı. O dönerci bile şu anda 15 Bin TL kira veriyor. Bence bu pek de makul bir fiyat değil. Belediye Pasajı gibi bir nokta oluşturulup kuyumcular buraya taşınınca kimsenin bu iş yeri kiralarını ödeme gücü kalmaz. Bu kiralar zamanla düşer. En az yüzde 50’lik bir düşüş olur kiralarda.” Diye ekledi. KİRA ARTIRMA YARIŞI VAR!Çoğu zaman kirayı denkleştirmek için bir nevi mülk sahipleri için çalıştıklarını belirten Tatlı Deryası Yetkilisi şu ifadeleri kullandı: “Esnaf burada tam anlamıyla dükkân sahiplerine çalışıyor. Öyle zamanlar oluyor ki ay sonunda kirayı denkleştiremeyip sağdan soldan borç alarak ödeme yapıyoruz. Bu pahalılığın önüne nasıl geçilir bilmiyorum. Ama çok zor olduğunun da farkındayım. Çünkü buradaki dükkânlara talep de fazla başka gidilecek bir yer de yok. Haliyle iş yeri açmak isteyen herkes Cumhuriyet Caddesi’nden başka gidecek yer bulamıyor. Zaman zaman bu dükkânların kiralanmasında açık arttırma benzeri durumlarda oluşuyor. Bir esnaf gidip ben buraya 12 Bin TL kira vereceğim diye dükkân sahibiyle anlaştıktan sonra başka biri gidip sırf kendisi kiralamak için daha fazla vereceğini söylüyor. Hal böyle olunca da dükkân sahiplerinin yüksek kiralar işine geliyor.” GİDİŞAT KÖTÜ… BİRLİKTELİK VE HUKUKSAL ZEMİN HAZIRLAMAK ŞART OLDU…Esnafların en kısa süre içerisinde birlik olması gerektiğini ve kiraların hukuksal bir zemine oturtulması gerektiğine inanan Moda Kuyumculuk Yetkilisi Nazım Aydın “Van’da belli ve düzenli bir piyasa anlayışı yok açıkçası. Serbest bir piyasa olduğu için de herkes kendince kira tutarları belirliyor. Bu konuda hukuksal bir zemin oluşturulursa ancak bu yüksek kiralar çözüme kavuşturulur. Esnafımızın da biraz daha duyarlı olması gerekiyor. Yüksek kiraların biçildiği iş yerlerine bu kadar fazla talep olmazsa eğer bu iş yerlerinin sahipleri dükkânlarının boş kalmaması için mecbur olarak kiralarda bir düşüşe gidecektir. Fakat bunu yapmak yerine esnaflar gözü kapalı bir şekilde kendileri için belirlenen fiyatları kabulleniyorlar. Dediğim gibi esnafın biraz daha duyarlı davranıp bu konudan mustarip olan herkes ile birlik olması gerekiyor. Eğer esnaflar arasında bir birlik sağlanırsa mülk sahipleri kafalarına göre fiyatlar belirleyemezler.” Diye ekledi. ESNAF BATMA NOKTASINA GELİYOR!Kiralarını ödeyemedikleri için birçok esnafın batma tehlikesi ile karşı karşıya geldiğini belirten Aydın “Şu an 5-6 Bin TL’lik iş yerleri cadde üzerindeki esnaflara 15-20 Bin TL’ye varan fiyatlarla kiraya veriliyor. Piyasanın ara ara canlı olduğu zamanlarda bu kiralar belki ödenebilir. Ama her ay mülk sahiplerine çalışmanın tabiri caizse hamallık yapmanın bir anlamı olduğunu düşünmüyorum ben. Bu iş yerlerinin kiralarının yüksekliği konusunda herkes bir arada olsa ve gözü kapalı kabul etmezseler mülk sahipleri bu kiraları bu kadar yükseltemez. Talep olunca iş yerine siz olmazsanız gider bir başkasıyla anlaşır mülk sahibi. Her 3-4 ayın sonunda yeni iş yeri açıp bu kiraların altından kalkamayan esnaflar batacak duruma gelip kendine yeni bir kapı arıyor. Bunun önüne geçilmesi herkesi sevindirecektir.” Diye sözlerini noktaladı. “27 YILLIK TERZİYİM BÖYLE KİRA GÖRMEDİM”Daha önce hiçbir meslektaşının bu şekildeki bir kiraya maruz kalmadığını belirten Terzi Sülhattin Fidan “Yaklaşık 27 yıldır terzilik yapıyorum. Buna rağmen sabit bir iş yerim olmadı. Hep farklı farklı mülk sahipleri ile anlaşıp belirli noktalarda dükkânlar kiraladım. Son iş yerime gelinceye kadar herhangi bir sıkıntı yaşamamıştım. Çünkü buraya gelmeden önceki iş yerlerim belli ara sokaklardaydı. Ama şimdi sadece Cumhuriyet Caddesi’nin üzerinde bulunan bir ara yolda iş yeri kiraladığım için daha önceden 2-3 Bin TL olan iş yeri kiram bir anda 8 Bin TL’ye çıktı. 27 yıllık terziyim böyle bir kirayı daha önce hiçbir meslektaşımdan duymadım. Benim işimde bir değişiklik olduğunu söyleyemem zaten bu şekilde giderse yakın bir zamanda bulunduğum bu iş yerini terk edeceğim. Kiraların bu şekilde yüksek olması bizleri rahatsız ediyor. Mal sahiplerinin esnaf üzerinde uyguladığı bu yüksek kira fiyatlarından vazgeçmesi gerekiyor. Ya da bu işe devlet eliyle bir düzenleme getirilmelidir. Bu ay sonunu nasıl getireceğimi şimdiden düşünmeye başladım bile.” Diye konuştu. NEDEN ORTADA: VAN’DA ALTERNATİF BİR CADDE YOK!Yüksek kiralar konusunda önemli görüşlerden birisi de Van Emlakçılar Derneği Odası Başkanı Orhan Özdek’ten geldi. İş yeri kiralarının yüksek olmasının sebebini Van’da alternatif caddeler olmamasına bağlayan Özdek şu şekilde konuştu: “Cumhuriyet Caddesi’nin yıllardan beri herhangi bir alternatifi olmadığı için cadde üzerindeki iş yeri kiraları yükseklik arz ediyor. Bunun nedeni ise dediğim gibi Van’da Cumhuriyet Caddesi’ne eş değer bir caddenin olmamasıdır. Van’ın kabuğunu kırıp içinden çıkamamasından kaynaklanıyor bu pahalılık. Bizler Van’ın çehresinin değişmesini, alternatif caddelerin oluşmasını, yeniliklerin arttırılmasını ümit ediyoruz. Bu kira artışlarının esnaflarımıza olumsuz etkilerini gördükten sonra istiyoruz ki Van’ımızda yeni gelişmeler meydana gelsin. Bizler sivil toplum kuruluşları olarak kalkınma da Van’ın önünün açılması gerektiğini düşünüyoruz. Bu da yeni projeler ile yeni katılımlar ile ve yeni destekler ile mümkün olacaktır.” “HÜKÜMET KONAĞI TAŞINARAK BAŞLANSIN”Hükümet Konağı’nın başka bir yere taşınması ile birlikte taşındığı yere canlılık kazandıracağını belirten Özdek “Özellikle Cumhuriyet Caddesi’nde bulunan dükkân kiralarının yüksek olmasının bir diğer nedeni de nüfusun fazla olması ve bu nüfus artışına karşın bu caddeler üzerinde artık boş iş yerlerinin bulunmamasıdır. Genelde Van’ın kalbi bir noktası ve merkezi olduğu için buraya olan talepler de artıyor. En basitinden Hükümet Konağı’nın başka yerlere gitmesi ile oluşacak alternatif caddeler kiralar üzerinde bir etki oluşturacaktır. Bu işe Hükümet Konağı’nın taşınması ile başlanabilir. Van bir an önce tabularını yıkmak zorundadır. Kentleşmeye doğru daha ciddi ve somut adımlar hızlandırılmalıdır.” İfadelerini kullandı. “HALA ESKİ VAN’I KONUŞUYORUZ”Çevre illerde eski ve yeni arasında bir kıyaslama yapılabileceğini fakat Van’ın hala eski Van olduğunu belirten Özdek “Zira Van’da yıllardan beri aynı caddeler ve aynı sokaklar söz konusudur. Bu aynı caddeler ve aynı sokaklar bizi büyük ölçüde rahatsız ediyor. Çevre şehirlere ve illere baktığınız zaman Gaziantep deyince eski-yeni kıyaslaması yapabiliyorsunuz. Şanlıurfa’da, Diyarbakır’da, Batman’da bu eski-yeni kıyaslamalarını yapabiliyorsunuz. Fakat Van’da eski-yeni kıyaslamanı yapabilmek pek de söz konusu değil. Yıllardan beri bu belirli caddeler çerçevesinde yapılanmış eski Van’a alternatif oluşturmak gerekiyor. Bunun için Edremit güzel bir örnek olabilir. İpekyolu istikametinde yapılaşmaya ve ticarete yönelik çalışmalar başlatılmalı ki alternatif artsın ve insanlar merkezde bulunan bir iki caddeye mahkûm kalmasın.” Şeklinde konuştu. “İSTİKLAL CADDESİ GİBİ BİR HALE GETİRİLSİN”Şehirde oluşturulabilecek yeni alternatiflerin ve gelişimlerin formülünü veren Özdek “Tabi bu saydıklarımın hepsi birer halka niteliğindedir. Her bir çalışmanın gerçekleşmesi için bir diğerine ihtiyaç duyuluyor. Bunların başında ise çevre yolu geliyor. Çevre yoluna kavuştuktan sonra Edremit, İpekyolu gibi bölgelerde tek tip ticari yapılanmalara doğru adımlar atılırsa iki-üç sene içerisinde Van daha da güzel bir kent olacaktır. Şimdiden bunların temelini atmamız gerektiğini düşünüyorum. Van’da şu an gelişim ve oluşumlar çok kısıtlı bir şekilde gerçekleşiyor. Bunun daha iyi bir seviyeye gelmesi için Van ve Edremit arasındaki bölgeden yararlanmamız gerektiğini düşünüyorum. Cumhuriyet Caddesi’nin İstanbul’daki İstiklal Caddesi gibi yaya trafiğine açılması kente apayrı bir boyut kazandıracaktır.” Diye ekledi. “HERKES MAHKÛM, BUNU FIRSAT BİLİYORLAR”Mal sahiplerinin esnafın fazla talebini görünce bunu fırsat bilip kiraları yükselttiğine dikkat çeken Özdek “Kiraların gerek konutlar için gerekse iş yerleri için Van’da yüksek olduklarını defalarca söylemişizdir. Bu ortak kanaatteyiz. Müşterek bir biçimde bu sorunlara eğilmemiz gerekiyor. Hem vatandaş hem esnaf için bu sorunu çözmeliyiz. Herkesin mahkûm olduğu bir cadde üzerinde bulunan iş yerlerini kiraya veren kişiler bunu fırsat bilip kiraları yüksek tutuyorlar. İş yerini kiralayacak olan esnaf da vatandaşa rahatlıkla ulaşabilecek başka bir yer bulamıyor. Yeni sokaklara, yeni büyük caddelere sahip olmak bu durumu değiştirecektir.” Dedi “YATIRIMCIYA RUHSAT VERMEDİLER”Yakın bir zaman içerisinde Van’daki bir yatırımcının yaşadığı sıkıntıyı dile getiren Özdek o olayı şu şekilde anlattı: “Van ekonomik anlamda gelişmesi gerektiğine inandığım bir şehir. Bu anlamda devlet yetkililerimiz yatırımcıları Van’a kazandırmalıdır. Yatırımcının önünü açmamız gerektiğine inanıyorum. Bu son zamanlarda bir iş adamı Havalimanı’na yakın bir noktada bina yapmak istemiş. Bu iş adamı kurmak istediği binayı bir AVM olarak değerlendirmek istiyor fakat Edremit Belediyesi kendisine ruhsat vermiyor. Bu da çok abes bir durum olarak çıkıyor karşımıza. Orada açılacak bina hem istihdam alanı olacak hem de yeni bir alternatif olacaktır. Ama buna izin verilmemiş. Ben bu noktada tüm belediyelere çağrıda bulunmak istiyorum. Lütfen yatırımcıların önünü açalım. Van’ın eski imajından kurtulması için yatırıma ve yatırımcıya ihtiyacı var.” BIRAKIN MÜLK SAHİPLERİ KAPIŞSINEsnaflar arasında yaşanan iş yeri bulma rekabetinin yerini mülk sahiplerinin kiracı bulma rekabetinin alması gerektiğine inanan Özdek Van Valisi Murat Zorluoğlu’na çağrıda bulunarak “Van’da alternatiflerin kısıtlı olması mal sahiplerinin biraz işine geliyor açıkçası. Mal sahipleri kiraları yüksek tuttuğunda bu yerlere olan talep de haliyle -başka alternatif olmadığı- için yüksek olunca iş yerleri yüksek kiralara rağmen boş da kalmıyor. Mal sahipleri de konuya biraz daha sağduyulu yaklaşmalıdır. Alternatiflerin kısıtlılığını fırsat bilip iş yerleri kiralarını yüksek tutmamalıdır. Daha önceden de dediğim gibi yatırımcının önü açılıp yeni alternatifler oluşturulursa bu sefer mal sahipleri arasında rekabet oluşur ve kiralar düşer. Van’da kim bir taş üstüne taş koymak istiyorsa ona yardımcı olmamız gerekiyor. Gerekirse belediyeler bu kişilerden ruhsat ücreti bile almasın. Sayın Valimizden ricam sivil toplum kuruluşları ile bir görüşme sağlayıp bu konuları bir de onlarla masaya yatırsın.” Şeklinde sözlerini noktaladı.