VAN’IN TRAMVAY HAYALİ İLK KEZ 1896’DA KONUŞULMUŞ…
Nüfusu 1 milyonu aşan Van’ın trafik sorunu da her geçen gün daha da çekilmez hale geliyor. Günün belli saatlerinde kentteki trafik adeta kitlenirken, Van bu görüntüsüyle metropol şehirleri aratmıyor. Ulaşım sorunu her geçen büyüyen Van’da tramvay projesi yıllardır gündeme getirilmesine rağmen hâlâ hayata geçirilmeyi bekliyor. Ulaşıma büyük fayda sağlayan tramvay projesi metropol şehirlerin çoğunda varken, geçtiğimiz yıllarda defalarca gündem olan tramvayın artık Van’da adı bile geçmiyor. Tramvay projesiyle adeta çağ atlatacak Van’da, Edremit ile Yüzüncü Yıl Üniversitesi ve İskele ile Beşyol Meydanı’nın tramvayla birbirine bağlanması hayal edilen tramvay projesi bir hayal gibi görünse de aslında 1896 yılından itibaren Osmanlı Dönemi’nde bile kent için öngörülen projeler arasında yer alıyor.
VAN BİR KEZ DAHA TRAMVAYI HATIRLADI…
Van şehri ile aynı seviyede olan birçok kentte tramvay, metro gibi çalışmalar hayata geçirilirken Türkiye’de son 20 yılda demiryolu ulaşımında adeta çağ atlandı. Hem hızlı trenler hem de şehir içi hatlarla birbirine bağlanan ve trafiği rahatlayan şehirlerin sayısı artarken Van’da ilk olarak 1896’da konuşulan o tarihten sonra bir daha da gündeme gelmeyen tramvay projesi 2016 yılında ise bir kez daha kendin gündemine oturdu. Eski Van Valisi ve Belediye Başkan Vekili Murat Zorluoğlu’nun Valiliği döneminde de konuşulan, fizibilitesi çalışdığı söylenen proje bir kez daha rafa kalktı. Seçime aylar kala büyükşehir için adaylığını açıklayan adaylarla birlikte konu bir kez daha konuşulmaya başlandı. Van için Osmanlı Dönemi’nde bile konuşulan ‘Elektrikli Tramvay Projesi’nin tarih sayfalarındaki belgeleri de yeniden hatırlanırken Şehrivan’a açıklamalarda bulunan Van YYÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, Van’ın ancak tramvayla ulaşım sorununun biteceğini belirterek tramvayın geçmişini anlattı.
KARDAŞ: KENTİN ULAŞIM SORUNUNU TRAMVAY ÇÖZER!
Son yıllarda sık sık gündeme gelen tramvay projesiyle ilgili o zamanlar ciddi şekilde çalışmalar yapan YYÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş, kentin ulaşım sorununa değinerek sözlerine şöyle başladı: “Van’ın her geçen gün artan bir nüfusu var. Her geçen gün artan bir trafik yoğunluğu var. Araç sayısı da her geçen gün artıyor ve bu trafik yoğunluğu adeta İstanbul, Ankara, İzmir gibi metropol şehirleri aratmayacak boyutlara ulaşıyor. Özellikle hafta sonları. Van’da şehir merkezinde adım atacak yer yok. Araçlardan hareket edilmiyor. Araçlarımızı park edecek yer bulamıyoruz. Van’ın bu trafik sorununa Osmanlı tramvay ile çözüm bulma yoluna gitmiş. Osmanlı Devleti bunu yaparken o dönemki Van’ın nüfusu 70 bin civarındaydı. 70 bin nüfuslu ve günde ortalama 2-3 bin insanın kullanabileceği bir hat için bu çözümü bulmuştu.”
KARDAŞ: VAN’IN BU SORUNUNU ÇÖZMEK İÇİN ELEKTRİKLİ TRAMVAY METODUYLA YOLUNA GİTTİKLERİNİ GÖRÜYORUZ
Osmanlı Dönemi’nde Van için yapılan projeyi anlatan Kardaş, “Osmanlı Devleti döneminden bu yana Van’ın nüfusu sürekli artıyor. Osmanlı döneminde Van şehir merkezinin nüfusu 70 bin civarındaydı ve o dönemde de eski yerleşim yeri ile Van’ın kurulduğu yer arasında bir ulaşım sorunu ortaya çıkıyordu. Çünkü Kale’nin yanında ikamet eden halk ekip-biçme için her gün ortalama 6.5-7 kilometrelik bir mesafeye gidip orada sabahtan akşama kadar çalışıp akşam da yorgun argın bir şekilde evine dönmek zorunda kalıyordu. Dolayısıyla Osmanlı Devleti bu sorunu çözmek için buraya özellikle Şakir Paşa’nın da önerisiyle öküzle, atla çekilen bir tramvay düşüncesi hasıl oldu. Bu öküz ve at önerisinden sonra artık Van’ın bu sorununu çözmek için elektrikli tramvay metoduyla yoluna gittiklerini görüyoruz” dedi.
FİZİBİLETİSİ OSMANLI DÖNEMİNDE YAPILMIŞ
Kardaş, projenin içeriğini dile getirerek şunları aktardı: “Bendimahi ve Engil nehirlerinden yararlanarak elektrik üretmek istemişlerdir. Elektrik üretip hem şehrin belirli yerlerine elektrik verme hem de tramvayı çalıştırmak için Bendimahi ve Engil nehrinden elektrik üretme yoluna gitmişlerdir. Yani bir nevi Osmanlı Dönemi’nde ilk etapta öküz ve atla çekilen tramvay daha sonraki aşamada elektrikle çalıştırılması planlanmıştır. Osmanlı Devleti bunu yapmak için çok detaylı bir fizibilite raporu hazırlatıyor. Güzergahlar tespit ediliyor. Güzergahlar üzerinde kaç tane menfez, kaç tane köprü, dere, yolun genişliği detaylı şekilde hesaplanıyor.”
“L ŞEKLİNDE BİR GÜZERGAH ÜZERİNE KARAR KILINMIŞTI”
“Eski şehir merkezi ile bağlar bahçeler arasında günde ortalama kaç bin kişi gidip geliyordu. O dönemin koşullarına göre günde ortalama 2 bin-2 bin 500 insan şehir merkezinden tarlalara bağ bahçelere gidip ekim işiyle uğraşıyordu. Daha sonra geri geliyordu. Aynı zamanda bu yolculuklardan günde ne kadar ücret alınacağı da hesaplanmış. 40 para ücret alınacağından bahsediliyor. Çok detaylı bir rapor hazırlanmış. Eski Van Şehri’nin olduğu İskele’den başlıyor, Eski Devlet Hastanesi’nin olduğu yere kadar gidiyordu. Oradan da bir güzergah da Hacıbekir Kışlası’na doğru kayıyordu. Yukarı doğru çıkılıp L şeklinde bir güzergah üzerine karar kılınmıştı ve çalışmalara başlanmıştı.”
KARDAŞ: TRAMVAY VAN’A GELİRSE İNSANLAR ŞEHRİN EN UÇ NOKTALARINA KISA SÜRELERDE ULAŞABİLİRLER
Tramvay projesinin Van’a sağlayacağı katkıları aktaran Kardaş, “Tramvay; insanların hem zamanında işine ulaşması hem ekonomik olması hem de trafik kazalarının en aza indirilmesi için en iyi sistemdir. Tramvayın Van’a hem şehircilik anlamında, hem ekonomik anlamda, hem çağdaş bir vasıta olması anlamında çok büyük katkı sağlayacağını düşünüyorum. Zeve Kampüsü’nün olduğu yerden Edremit’e kadar yaklaşık 35-40 kilometrelik bir mesafedir. Bu mesafede bir güzergah yapılırsa ve günün belli saatlerinde tramvay hareket ederse en azından ilk etaplarda bu güzergahlar arasındaki ulaşım sorunu çözülür. Aynı şekilde Eski Emniyet’in olduğu yerden Erek Dağı’na doğru da bir güzergah çizilirse Van’ın trafik sorunu büyük ölçüde çözülmüş olur. Van’ın ulaşım sorununun çözülmesi insan verimini de arttıracaktır. Tramvay Van’a gelirse insanlar şehrin en uç noktalarına kısa sürelerde ulaşabilirler. Bu şehre çok büyük katma değer sağlayacaktır” ifadelerini kullandı.
“VAN’IN BU EKSİKLİĞİNİN GİDERİLMESİ KENTE BÜYÜK BİR KATKI SAĞLAR”
Kardaş, kentteki bu eksikliğin giderilmesi gerektiğini dile getirerek sözlerini şöyle tamamladı: “İstanbul’da, Ankara’da, Konya’da, İzmir’de tramvay var. Buralardaki hatların sayısı da 20-30’u buluyor. Ulaşım vasıtaları içerisinde Van’a en uygun olan tramvaydır. Devletimiz güçlüdür. İnşallah elindeki imkanları da kullanarak bu yöntemi Van’a kazandıracaktır. Van artık eski Van değil. 1 milyonun üzerinde nüfusu var. Her yıl daha da gelişim gösteriyor. Adeta Doğu’nun yıldızı olan bir şehirdir. Van’ın günden güne gelişmekte olduğunu bütün herkes biliyor. Dolayısıyla Van’ın bu eksikliğinin giderilmesi kente büyük bir katkı sağlar.”
VAN’IN TRAMVAY HAYALİ ÇOK UZUN YILLARA DAYANIYOR
Öte yandan Van’ın tramvay hayalinin geçmişi ise şöyle: “Ermeni olayları nedeniyle Doğu Anadolu’da ıslahat yapılması gündeme gelmiş ve Müşir Şakir Paşa, Anadolu Islahatı Umûm Müfettişi olarak tayin edilmiştir. Şakir Paşa, Van’ın da aralarında bulunduğu bölge vilâyetlerinde gerekli incelemelerde bulunmuştur. Şakir Paşa, 17 Eylül 1896’da Van’ın kalkınmasında rol oynayabilecek alanlarla ilgili raporlar hazırlatarak, Bâb-ı Âli’nin gündemine taşımıştır. Bu anlamda 28 Eylül 1896’da Şakir Paşa’nın makamında hazırlanarak Bâb-ı Âli’ye sunulan bir raporda, Van’da tramvay inşası ve işletilmesi önerisi yer almıştır. Van’da tramvay işletme yönündeki ilk teşebbüsten sonra Van Valiliği’nin de gayreti ile 1910’da yeniden gündeme gelmiştir. Yapılan çalışmalarla inşası düşünülen tramvayın güzergâhları, Van’ın yeni yerleşim yeri olan Bahçeler semtinin şehir merkezi ve iskeleye bağlanması esası üzerinde planlanmıştır. Van şehircilik tarihi açısından çok önemli bir adım olan tramvay projesinin altyapı sorgulamalarını içeren bir rapor hazırlanmıştır. Ancak sonuca ulaşılamamış ve 1913’e gelindiğinde proje için yeniden çalışmalar başlatılmıştır.
ŞİRKETİ BİLE KURULMUŞ: VAN TRAMVAN ANONİM ŞİRKET-İ OSMANİYE
Başlangıçta beygirle, daha sonraki dönemde elektrikle çalıştırılması planlanan tramvayın inşa ve işletmesi için Van Vilâyeti İdare Meclisi, 10 Aralık 1913’te aldığı bir kararla Van Belediye Dairesi’ne imtiyaz vermiştir. Belediyenin bu işi kendi mali kaynaklarıyla gerçekleştiremeyeceği anlaşıldığından, belediye bünyesinde “Van Tramvay Anonim Şirket-i Osmaniye” isminde bir şirket kurulmuştur. Van Valiliği, şirketin işlemlerinin tamamlanması amacıyla yaptığı tetkiklerden sonra Bahçeler semti ile şehir merkezi arasında tramvay inşası ve işletilmesi imtiyazı nizamnâmesinin tetkik ve tasdik edilmesi amacıyla ilgili devlet kurumlarına göndermiştir. Arşiv belgelerinden devlet kurumları arasındaki yazışmaların Haziran 1914’e kadar devam ettiği anlaşılmaktadır. Ancak Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması, Ermeni isyanları gibi gelişmeler, Van’ın bayındırlık ve şehir tarihi için çok önemli olan bu girişimin sonuçsuz kalmasına neden olmuştur.”
