Türkiye’de hava kalitesinin karnesi niteliğindeki Kara Rapor’a göre, ısınma için yakılan kömür ve trafiğin yoğun olduğu bölgelerde hava kirliliği ürkütücü boyutlara ulaştı. Ülkede hava kirliliği artarken, Van’ın hava kirliliği ulusal ve AB mevzuatının üstünde olduğu görüldü. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, dünyada her yıl 10 kişiden 9'u hava kirliliğine bağlı olarak hayatını kaybediyor. Tüm dünyada hava kirliliği her yıl 1.4 milyon kalp krizi, 2.4 milyon kalp hastalığı ve 1.8 milyon solunum yolu hastalığı ve akciğer kanserine neden oluyor. Türkiye'de 2017 yılından beri hava kirliliği nedeniyle trafik kazalarının en az 6 katı kadar kişi hayatını kaybediyor.
"TEMİZ HAVA GÜNÜ"
Birleşmiş Milletlerin (BM), hava kalitesini iyileştirmeye yönelik çalışmaları teşvik etmek ve kamuoyunda farkındalık yaratmak amacıyla Aralık 2019'da gerçekleştirdiği 74'üncü oturumunda aldığı kararla her yıl 7 Eylül, "Uluslararası Mavi Gökyüzü İçin Temiz Hava Günü" olarak kutlanıyor. Hava kirliliğinin insan sağlığına etkileri üzerine çalışmalar yürüten, 15 sağlık, çevre ve iklim örgütünün oluşturduğu Temiz Hava Hakkı Platformu'nun (THHP) hazırladığı ve Türkiye'de hava kalitesinin karnesi niteliğindeki "Kara Rapor 2022", 34 kentte yapılan ölçümler sonucunda bu kentlerin hava kalitesine dair ayrıntılı veriler içeriyor.
Rapora göre:
2021'de İstanbul'da 4 bin 848, Ankara'da 2 bin 853, Türkiye genelinde ise en az 42 bin kişi hava kirliliğine bağlı hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirdi.
Türkiye'de, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) standartlarına göre havası temiz şehir yok.
Havası en kirli beş̧ kent ise sırasıyla Batman, Iğdır, Ağrı, Şırnak ve Malatya.
Hakkâri'de DSÖ standartlarına göre, partikül madde kirliliği yok denecek kadar azken, il kükürt dioksit acısından çok kirli bir hava soluyor.
Depremden etkilenen kentlerde hava kirliliği, enkaz tozu ve ısınma için açıkta ateş̧ yakılması gibi nedenlerle ulusal limitlerin 2.5 katına, DSÖ kılavuz değerlerinin ise 7.5 katına çıktı.
Rapor, kanser, kalp-damar, KOAH gibi hastalıklara yol açan hava kirliliğinin ruh sağlığı ve uyku düzenini de olumsuz etkilediğini ortaya koydu.
THHP, hava kirliliği için yasal limitlerin DSÖ kılavuzlarıyla uyumlu hale getirilmesi, hava kalitesinin düzenli ve sistematik olarak izlenmesi ve fosil yakıtlardan vazgeçilmesi için çağrıda bulundu.
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
THHP, Kara Rapor 2022’de, Türkiye’de hava kirliliğinin ve buna bağlı erken ölüm ve sağlık sorunlarının azaltması için şu önerilerde bulunuyor:
Türkiye’nin hava kalitesi mevzuatındaki standartlar, DSÖ’nün kılavuz değerlerinin çok üstünde. Halk sağlığı için kirletici limit değerleri bu kılavuz değerlere indirilmeli. PM 2.5 için de ulusal limit değer, DSÖ kılavuz değerine göre bir an önce belirlenmeli ve yürürlüğe konmalı.
Hava kalitesi izleme ağı tüm nüfusu ve ana kirletici kaynakları kapsayacak şekilde genişletilmeli, veri alımı kalitesi artırılmalı, sürekliliği sağlanmalı.
Çevre mevzuatı ve sektörel yasal düzenlemeler ile sektörel politika belgeleri sağlık etki değerlendirmesine tabi tutulmalı. Tüm yatırımlar proje ve izin süreçlerinde çevresel etki değerlendirmesi ile eşgüdüm içerisinde sağlık etki değerlendirmesine tabi tutulmalı.
Başta kömür olmak üzere, fosil yakıtlara verilen teşvikler kaldırılmalı.
Hava kirliliğinin önlenmesi ve halk sağlığının iyileştirmesi, iklim değişikliği politikalarının önemli yan faydaları olarak tanımlanmalı, bu üç alan ortak bir perspektifle eşgüdümlü olarak ele alınmalı.
