ŞEHRİVAN ÖZEL-ÖMER FARUK TOKTAŞ- Son bir yıldır ekonomik olarak zor süreçlerden geçen ülkede, büyük umutlarla beklenen bir bayram daha geride kaldı. Ülke genelinde yaşanan büyük krize rağmen İranlı turistlerden dolayı diğer kentlere göre biraz daha hareketli bir süreç geçiren Van esnafı buna rağmen bu bayram istediğini alamadı. İran’ın kendi vatandaşına uyguladığı yurt dışı çıkış harcı zammına rağmen İranlılar’ın piyasaya can vermeye devam ettiği Van’da, Vanlılar bayram alışverişinde çok açılmamayı tercih etti. Ramazan bayramında bir nebze de olsa toparlayıp bu bayramda sıkıntılarından kurtulmayı umut eden Vanlı esnaf, hala eski bayramları mumla aradıklarının altını çizdi. Şehrivan’a konuşan esnaflar, eski bayramlarda Van’daki büyük kalabalığın alışverişe dönüştüğünü belirtirken bu bayramda kalabalık olmasına rağmen alışverişin düşük kaldığını söyledi. Bayramda bile işyerlerini açık tutan Vanlılar, sadece İranlı turistlerin alışverişi ile nefes alırken, buna rağmen kazançlarının kira ve benzeri masrafları karşılamaya yetmeyeceğini belirtti. Esnafların durgun geçen dönemlerde ümitle beklediği bayram arifeleri her geçen sene canlılığını yitiriyor. Tüm sektörlerde kendini hissettiren zamlar, bankalar tarafından uygulanan faiz oranları, dalgalanmaların bitmediği ve ürünlerin fiyatlarını belirleyen temel etken olan döviz kurlarında meydana gelen değişimler esnafın satmasına; vatandaşın almasına engel oluyor. Normal zamanlar içerisinde olan durgunluğu bayram arifelerinde bir nebze olsun atmak isteyen esnaflar her geçen bayramın, önemini insanlar tarafından daha da yitirdiğini ve daha yüksek beklentilerle bir sonraki bayramı bekleyen esnafların sürekli bir öncekinden daha durgun bir piyasayla karşılaştığını belirttiler. İğne atıldığında yere düşmeyecek kalabalıkları görmüş olduklarını ve bayram arifelerindeki günlerde sabaha kadar kepenk kapatmadıkları zamanlar gördüklerini belirten esnaflar artık şimdi ki bayramların da kendilerine yaramadığını ifade ettiler. “BAYRAMLAR HER GEÇEN SENE ÖNEMİNİ YİTİRİYOR” İnsanların bayramlar konusundaki hassasiyetlerini her geçen sene daha da kaybettiğini belirten Rıfat Yıldız adlı esnaf “Gidip ekonomiyi hiç takip etmeyen ve hiç alakası olmayan bir vatandaşa bile sorduğunuzda o bile size zamlardan etkilendiğini söyleyecektir. Çünkü meydana gelen bir pahalılık elbiseden ulaşıma, ulaşımdan gıdaya, sağlığa kadar her sektörü etkiliyor. Hal böyle olunca da o klasik sözü söylemeden geçemiyor insan ama esnaf gerçekten kan ağlıyor. Bayramlar ya da bayramlar konusunda oluşan hassasiyet her geçen sene önemini yitiriyor. İnsanların gözünde bayram sıradanlaşıyor ve bunun için ekstra bir harcama yapmak artık eskisi gibi revaçta olmuyor. Böyle olunca da bayramlardan beklenen canlılık da sonuç bulmuyor. Yani demem o ki ramazan bayramı neyse bu bayram onun daha altında olan bir piyasa mevcut.” Şeklinde konuştu. “İNSANLAR TEMEL İHTİYAÇLARININ DIŞINA ÇIKAMIYOR” İnsanların artık bayramlarda temel ihtiyaçlarının dışına çıkamadığını belirten Siyabend Gümüş adlı esnaf “Son zamanlarda faiz oranlarının düşmesi ile ilgili bazı şeyler var gündemde. İnsanların bankalara olan bağımlılıkları azalmadıkça piyasada bir düzelme oluşmaz. Bundan yerel esnaf olarak bizde etkileniyoruz haliyle. Her bayramdan önce bir beklenti içerisine girip hadi bu bayram diyoruz ama bayram bir geliyor nasıl gelip geçtiğini bile anlamıyoruz. Önceden ekonomik anlamda gerçekten geçici de olsa bir canlılık katıyordu bayram arifeleri ama şimdilerde biz hangi ara gelip geçtiğinin bile farkına varamıyoruz. Hâlbuki gıda sektöründeyiz. İnsanların her zaman ihtiyaç duyduğu ve bütçesini ayırdığı bir sektör ama artık vatandaşlar temel ihtiyaçlarının dışına pek fazla çıkamıyor.” Diye ekledi. “GÜNDEME GELMEYEN ZAMLAR VAR” Sektörlerde meydana gelen zamların tümünün birbiriyle bağlantısı olduğunu belirten Muhammed Gülmez isimli esnaf “Biz artık kendi elimizle hiçbir şeyi değiştiremeyeceğimiz gayet farkına varmış durumdayız. Yani ne olursa olsun bizim kazancımızı da zararımızı da etkileyecek olan şeyler bizim irademiz dışında gelişiyor. Yapacak pek bir şey yok. Bayram bayram diyoruz, canlılık diyoruz ama geçen Ramazan Bayramı’na beklentilerin çok altında dememize rağmen bu bayram onu bile bulamadık. Bazı zamlar gündeme geliyor akaryakıt, doğalgaz, elektrik gibi ama. Gıda, giyim gibi sektörlerde oluşan zamlar ve toptancılardan alınan mallara gelen zamlar söz konusu bile olmuyor. Pirince 2-3 lira bir zam geliyor, bulgur hakeza öyle. Giyim anlamında da yaşanıyor bu. Vatandaşlar arasında yaygın olarak kullanılan ve bir popülerliği olan birçok marka dudak uçuklatıyor. Bir ayakkabının 500-600 lira olduğu bir pantolonun 200 liraya dayandığı bir piyasa ile bayramdan pek fazla bir şey bekleyemezsiniz.” İfadelerini kullandı. “İŞ YERİMİZ BAYRAM DÂHİL DAİMA AÇIK KALDI” Giyim sektöründe çalıştıklarını ve giyimin insanların her dönem uğrayacağı bir sektör olmadığını belirten İrfan Erkeker isimli esnaf şu sözleri kullandı: “Ramazan ayında işlerimiz zaten düşmüştü. Çünkü ne bayramlarda ne de Ramazan’da eski tat kalmamış. Biz bunu her kadar konuşsak ve dile getirsek de bu olağan bir durumdur. Van’da iş konusunda bir düşüşün olduğu da ortada ancak biz esnafın da durumunun iyi olduğu ve yeri geldiğinde kötü olduğu günler de oluyor. Benim giyim dükkânım var. Benim her ay iş yapmam çok zor. Çünkü insanlar bayramlarda olsun genel anlamda olsun yiyeceklere daha çok para harcar. Ancak bayram arifelerinde ya da özel zamanlarda bu seferde ben para kazanmaya başlarım. Bu bir döngüdür. Her zaman dükkânımız açık. Elde olan İran Pazarı’nı da kaçırmamak adına bayramda da açacağız. Her ne kadar iş yapamazsam da yine dükkânım açık bir şekilde bekliyorum. Umarız kısa sürede bu kötü gidişat son bulur.” “HER BAYRAM BİR ÖNCEKİNİ ARATIYOR” Geçen bayramın da beklentileri karşılamadığını fakat bu bayramın onu bile arattığını belirten Ahmet Kaplan isimli esnaf “Mağazalar özellikle bayram dolayısıyla canlı görünüyor. Ancak durum bundan ibaret değil. 2019 yılına girdiğimizden beri işlerimiz oldukça düşük. Ülkede yaşanan her olay, en ufak bir durum bizi kötü etkiliyor. Yani ülkeler arasında çıkan en ufak bir anlaşmazlık bile bizim piyasamızı alt üst etmeye yetiyor.13 yıldır burada esnaflık yapıyorum. Emin olun ki her geçen yıl daha kötüye doğru gidiyoruz. Artık ülkede var olan belirsizlik havasının dağılması gerekiyor. Yarın ne ile karşılaşacağımız belli değil bir an da tüm dengeler alt üst olabilecek durumda. Geçen bayram da piyasada öyle aman aman bir canlılık yoktu ama bu bayram geçen bayramda oluşan canlılık bile yok.” Dedi. “VAN ARİFELERDE NE KALABALIKLAR GÖRDÜ” Van’da insanların arife günlerinde bayram namazına kadar olan saatlere kadar ayakta kaldığı dönemlerden geçtiklerini belirten Mehmet Nasip Aydın isimli esnaf "İnsanların alım güçleri çok azaldı. Artık insanlar zorunlu ihtiyaçları dışında çok fazla alışveriş yapmıyorlar. Alışveriş yapanlarda nakit yerine kredi kartıyla alışveriş yapıyorlar. Kredi kartlarına borçlanan insanların zaten önü alınmaz hale geldi. Yapılan yanlışlar, yaşanan olumsuzluklar ve ülke genelinde yaşanan sorunlar her şeyi etkiliyor. En etkileyici sonuç ise ekonomide oluyor. Ekonomi de olmadığı zaman düzenli ne bir hayat oluyor ne de iş. İşlerimizin her bayramdan bayrama düşmesinin en büyük sebeplerinden biri de bu oluyor. Eski bayramları arar olduk desek yeridir. Öyle zamanlar oldu ki Van’da arife günü gece saat 3-4 sularına kadar bile çarşıda iğne atsanız yere düşmeyecek kalabalıklar görüldü. Ama artık her bayram bize bir şey katmadan sıradan bir gün gibi geçme noktasına geldi.” Diye konuştu. “HERKES BANKALARA ÇALIŞIYOR” Esnaftan vatandaşa kadar herkesin bankalara çalıştığını belirten Davut Kuşan isimli esnaf “Havaların sıcak olması bir işlerimizi çok etkiliyor. Bayramdan bir hafta önce işlerimizin daha yoğun geçeceğini dört gözle bekliyoruz. Ama bayram geliyor ve geçiyor biz sadece beklentilerimizle kalıyoruz. Yani bayramların çıkışında bize kar kalan pek fazla bir şey olmuyor. Piyasada bir döngü var; kim ne kadar kazanırsa kazansın her şey dönüp dolaşıp bankalara gidiyor. Bugün Van’da yaşayan insanların, esnafların tamamı bankalara çalışıyor bunun başka hiçbir açıklaması yok. Umudumuz Van olarak, ülke olarak güzel bir bayram geçirmek. Ekonomik anlamda daha iyi noktalara gelmek. Umudumuz bu yıl her şeyin daha güzel olmasından yana. Van olarak güzel bayramlar ve günleri bekliyoruz.” Şeklinde konuştu. “ARTIK BAYRAMLARDAN DA ÜMİDİMİZ YOK” Bayram arifelerinde ancak normal zamanlarda yapmayı bekledikleri satışları yapabildiklerini belirten Sülhattin Fidan isimli esnaf “Çok iyi bir dönemde değiliz. Yıla kötü başladık. Döviz kurları bir anda alıp başını tırmandı. Kötü de gidiyor, umudumuz azalıyor. Ramazan bayramından beklentimiz çoktu ancak onun bitiminde de yine beklentilerimiz sonuç bulmadı. Kurban bayramından da çok fazla bir beklentimiz yok; zaten görünür de umut da yok. Bizim için özel günler eskiden çok önemliydi. Ama artık bu günler eski önemini yitirmiş durumda. Bu da piyasada bir canlılık olmamasına ve işlerimizin her geçen sene daha düşük noktalara çekilmesine sebep oluyor. Normalde yapacağımız rakamları, bayramlarda yapıyoruz. Eskiden bayramlarda ki yoğunluk bizi arife günlerinde sabah saatlerine kadar çalışmaya iterdi ama şimdi o zamanlardan eser yok. Yani anlayacağınız her geçen bir bayram ve her sene bir önceki seneyi arar oluyoruz. Bu gidişle arayacağımız bir sene bile kalmayacak.” Diye ekledi.