SALI GÜNÜ YASALAŞMASI BEKLENİYOR
Yaklaşık 5 milyon vatandaşı ilgilendiren EYT düzenlemesi Meclis Plan Bütçe Komisyonu’nda görüşülmeye dün başlandı. Tasarının önümüzdeki hafta salı günü yasalaşması ve yürürlüğe girmesi bekleniyor. Ardından emeklilik için e-Devlet’ten ve SGK şubelerinden başvurular yapılacak. EYT’den emeklilik başvurusu yapan milyonlarca kişi maaştan önce kıdem tazminatlarına kavuşacak. Emekli maaşı SGK’ya başvuruyu takip eden ay başından itibaren bağlanıyor. SSK’lı maaşını her ayın 17-22’si arasında çekiyor. Dolayısıyla maaş hesaba yatana kadar EYT’li, işyerinden emeklilik hakkıyla ayrılıp kıdem tazminatına daha önce kavuşacak.
İŞVEREN ÖDEMEK ZORUNDA
SGK’dan ‘emekli olabilir’ yazısını alıp işverene teslim eden EYT’li yasal olarak iş sözleşmesini tek taraflı feshedip kıdem tazminatıyla birlikte izin gibi yasal haklarını talep edebilecek. Bu durumda işverenin ‘ödemiyorum’ deme hakkı yok. Yani tüm süreç yasal çerçevede ilerleyecek. Çalışanların sigortası niteliğindeki kıdem tazminatı, son işyerinde çalışılan her tam yıl için 30 günlük son brüt ücret üzerinden hesaplanıyor. Tazminatın alt limitini asgari ücret belirliyor. Asgari ücret 1 Ocak itibarıyla yüzde 55’lik artışla brüt 10 bin 8 liraya çıkmıştı. Yani en düşük tazminatta bu tutar baz alınıyor.
SON BRÜT ÜCRETE GÖRE HESAP
Kıdem tazminatının 1 yıl için en yüksek tutarını ifade eden tavan, memur maaş katsayısına göre belirleniyor. İlk 6 ay için geçerli tavan tutar 19 bin 982.83 lira olarak belirlemişti. İş Kanunu’na göre kıdem tazminatı, işçinin son aldığı brüt ücret üzerinden ödeniyor. Bir yıldan artan sürelerde oranlanarak hesaplamaya dahil ediliyor. Tazminat hesaplanırken ücretin yanı sıra, düzenli olarak sağlanan tüm para ve para ile ölçülebilen menfaatler (yol parası, yemek parası, düzenli ikramiye ve primler gibi) dikkate alınıyor. Tazminatlar genel olarak peşin ödeniyor. Ancak EYT sürecinde toplu bir kıdem tazminatı ödeneceğinden bu konuda işçi ve işveren anlaşırsa taksitler halinde de ödeme yapılabilir. Bu tarafların kabulüne bağlı.
BU DETAYLARA AMAN DİKKAT!
EYT ile emeklilikte yaş aranmıyor. 5000-5975 gün arası kademeli prim şartı ve kadın ise 20, erkek ise 25 yıllık sigortalılık şartı gerekiyor. EYT ile emekli olamayacakların da istifa ile kıdem tazminatı hakkı söz konusu. 8 Eylül 1999’dan önce ilk kez sigortalı olup da 15 yıl 3600 gün sigortalılık süresini dolduran yani yaş dışındaki emeklilik şartlarını yerine getiren işçiler, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) ‘yaş dışında emeklilik şartlarını yerine getirmiştir’ yazısını temin ederek işverene verip, istifa ederse kıdem tazminatı alabiliyor. 8 Eylül 1999-30 Nisan 2008 arasında sonra sigortalı olanların önünde ise iki seçenek var. Seçeneklerden birincisi, 25 yıl sigortalılık süresi ve 4500 gün prim. Bu şartları tamamlayan kadınsa 58, erkekse 60 yaşında emekli oluyor.
7000 GÜNÜ TAMAMLAYANLAR
2008’den önce sigortalı olanların ikinci seçeneği ise 7000 gün prim ödeme süresi. 7000 günü tamamlayan kadınsa 58, erkekse 60 yaşını doldurmak koşuluyla emekli olabiliyor. Dolayısıyla burada sigortalılık süresi aranmıyor. 19 yıl 5 ay 10 gün prim ödeyenler SGK’dan yazı alarak çalıştığı yerden istifa ederek kıdem tazminatını yasal olarak alabilir. 1 Mayıs 2008’den sonra işe girenlerde ise aranan prim gün sayısı 5400 olacak (her yıl 100 gün artarak 4500’den 5400’e çıkacak).
EYT hakkıyla emekli olacak yaklaşık 5 milyon vatandaş da yasa çıktıktan sonra kıdem tazminatı hakkı elde edebilecek. Bunun için SGK’dan emekli olabildiğine dair bir yazı alacak ve bunu işverene verecek. Ekinde de emeklilik sebebiyle istifa ediyorum diyecek, işveren de onu ‘08’ koduyla SGK’ya bildirecek ve kişi artık o işletme ile arasındaki hukuki ilişkiyi sona erdirecek yani işten çıkmış olacak. Bu saatten sonra kişinin aynı işyerinde işe devam edip etmemesi yine o çalışan ve işveren arasında yapılan anlaşmaya bağlı. İşçi 10 gün içinde aynı işyerinde çalışmaya başlarsa işveren 5 puanlık sosyal güvenlik destek priminden yararlanabilecek.
İKİ KEZ VEYA DAHA FAZLA ALINABİLİR Mİ?
Emekli olup, emekli aylığını kestirmeden destek primine tabi olarak çalışmaya devam edenler, ikinci kez emekli olamayacağından ‘emeklilik gerekçesiyle’ kıdem tazminatı talep edemiyor. Bu durumda normal bir işçi gibi işlem yapılıyor. Yani işten çıkarma, geçerli nedenle (maaşın geç ödenmesi ve mobbingpsikolojik baskı gibi) sözleşme feshi, en az 1 yıllık çalışma süresinin olması gibi kurallara tabi olarak tazminat alınabiliyor. Diğer yandan kıdem tazminatını sıfırladıktan sonra emekli maaşlarını kestirip çalışmaya devam eden emekliler, yeniden emeklilik dilekçesi vererek, emeklilik sonrası sürelerin tazminatını da alabiliyor.
İHBAR TAZMİNATI YATACAK MI?
EYT’den emekli olacaklar sadece kıdem tazminatı alabilecek. Emeklilik hakkıyla işten ayrılmada ihbar tazminatı ödenmiyor. Emeklilik dışında tek taraflı sözleşmenin feshedildiği durumlarda ihbar tazminatı işler. Kıdem için 1 yılın dolması gerekirken, ihbar tazminatı ise 1 gün sigortalı çalışmayla elde edilebiliyor. İşten çıkaracağını veya işten ayrılacağını bildirmesi gereken taraf yasada belirtilen sürelere uymak zorunda. Bildirimden hem işveren hem de işçi sorumlu. Bildirim, işçinin çalışma süresi 6 aydan kısaysa (1 gün dahi olsa) 2 hafta, 6 ay ile 1.5 yıl arasındaysa 4 hafta, 1.5 yıl ile 3 yıl arasındaysa 6 hafta, 3 yıldan fazla olursa 8 hafta önce yapılmalı. Taraflar bu süreye bağlı kalmadan sözleşmeyi feshetmek isterse ihbar tazminatı ödemeli. İhbar tazminatının hesabında da brüt ücret dikkate alınıyor. Ama bunda kıdem tazminatında olduğu gibi ‘tavan sınırı’ yok.
Emeklilik hakkıyla ihbar tazminatı alınamaz ancak tekrar çalışmaya başlayan emekli bu kez belirtilen şartları taşırsa normal bir işçinin haklarına sahip olacağından ihbar tazminatına hak kazanır. Emekli işçiler, haklı bir gerekçe olmadan işten atıldıklarında yukarıda belirtilen sürelere göre ihbar tazminatı alırlar. Kıdem hesabı brüt maaşa göre yapılmıştır. 10.008 TL 1 Ocak 2023 itibarıyla geçerli olacak asgari ücretin brütüdür. En düşük tazminatı tayin eder. 19 bin 982 TL ise 1 Ocak itibarıyla geçerli tavan kıdem tazminatı tutarıdır. Memur maaş katsayısına göre 6 ayda bir yenilenir. Kıdem tazminatından sadece Damga Vergisi (binde 7.59) kesiliyor. Hesabımız vergisi düşülmüş ‘NET’ tutarlardan oluşuyor.
